Spis treści
Czym są zaburzenia lękowe?
Lęk jest normalną reakcją na stres i może przynosić korzyści w pewnych sytuacjach. Może być na przykład sygnałem ostrzegawczym, przygotowującym do zwrócenia uwagi na zagrożenie. Pojawia się np. w przypadku wystąpień publicznych, kontaktu z realnym zagrożeniem, a także, gdy ktoś na nas krzyknie.
Zaburzenia lękowe odróżniają się jednak skalą od zwykłego strachu, są nieadekwatne do sytuacji, nasilone, odczucie lęku jest niewspółmierne do realnego zagrożenia. Często uczucie napięcia odczuwalne jest jeszcze długo po minięciu sytuacji zagrożenia. Gdy stany te zaburzają normalne funkcjonowanie osoby, można mówić o występowaniu zaburzeń lękowych.
Antoni Kępiński w „Psychopatologii nerwic” napisał: „Można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że nie ma chyba człowieka współczesnej cywilizacji, który by przez krótki przynajmniej okres swego życia nie wykazywał wyraźnych objawów nerwicowych.” Zaburzenia lękowe (dawniej: nerwice) są najpowszechniejszym zaburzeniem psychicznym, około 30% dorosłych doświadczy go w swoim życiu. Są one uleczalne i istnieje wiele metod, które pozwalają na wyzdrowienie. Metody te pomagają większości ludzi z zaburzeniami wrócić do prowadzenia normalnego i produktywnego życia.
Strach jest emocjonalną odpowiedzią na natychmiastowe zagrożenie i jest połączony z reakcją „walcz lub uciekaj”- czyli albo zostań i zmierz się ze swoim strachem, albo uciekaj przed zagrożeniem. Zaburzenia lękowe mogą doprowadzać ludzi do unikania sytuacji, które wywołują lub pogorszają symptomy. W związku z tym, możliwe jest unikanie przez chorego wszelkich wystąpień, zadań szkolnych, kontaktów interpersonalnych. By osoba została zdiagnozowana jako cierpiąca na zaburzenia lękowe, strach lub lęk musi być nieadekwatny (większy) niż zwykle w konkretnej sytuacji. Musi także znacząco wpływać na normalne zdolności do funkcjonowania.
Rodzaje zaburzeń
„Lęk jest przerażający, możesz mieć atak i nikt by nawet nie wiedział, bo jest skierowany do wnętrza. Czujesz się tak, jakbyś nieprawidłowo działał i nie mógł odnaleźć własnych myśli. Masz ściśnięty żołądek i nie możesz wziąć pełnego oddechu, a na zewnątrz możesz wyglądać tak, jakbyś po prostu siedział i czuł się normalnie, dopóki nikt nie próbuje się do Ciebie odezwać”- ten cytat z jednego z forów internetowych idealnie oddaje częste uczucia, z jakimi mierzą się osoby dotknięte zaburzeniami lękowymi.
Istnieje wiele rodzajów zaburzeń. Statystycznie, kobiety cierpią na nie częściej, w porównaniu do mężczyzn. Zdarza się, że osoba może być dotknięta więcej niż jednym zaburzeniem lękowym.
Zespół lęku uogólnionego (GAD) to zaburzenie dotykające około 2% populacji, które związane jest z trwałym i utrudniającym życie strachem i zamartwianiem się nad zwykłymi codziennymi sytuacjami. Często zmartwienia te dotyczą podstawowych spraw, takich jak obowiązki zawodowe, życie rodzinne, czy nawet drobne rzeczy, takie jak naprawa auta, sprzątanie domu, spotkania. Stałemu napięciu i stresowi mogą towarzyszyć fizyczne symptomy, takie jak wyczerpanie, łatwe męczenie się, napięcia mięśni czy problemy ze spaniem.
Lęk paniczny objawia się doświadczaniem ataków paniki, przytłaczającą kombinacją fizycznego oraz psychicznego ogromnego lęku i napięcia. Około 2-3% ludzi cierpi na lęk paniczny. Atak paniki trwa około 5-20 minut. Podczas ataku, mogą wystąpić różne czynniki, takie jak palpitacje serca, przyśpieszone bicie serca, wysokie ciśnienie, nadmierna potliwość, trzęsienie się, bóle w klatce piersiowej, spłycony oddech, uczucie omdlewania, kręcenia się w głowie, drętwienie lub mrowienie całego ciała lub jego części, uderzenia gorąca lub zimna, poczucie utraty kontroli, strach przed śmiercią. Ponieważ objawy są bardzo silne, osoba doświadczająca ich może wierzyć, że przechodzi przez atak serca lub inną przypadłość zagrażającą życiu, i w rezultacie może trafić do szpitala. Ataki paniki mogą wystąpić bez konkretnego powodu (tzn. bez realnego zagrożenia z zewnątrz), ale również na skutek jakiegoś wydarzenia, np. w przypadku kontaktu ze wzbudzającym strach obiektem. Mogą one również współtowarzyszyć takim chorobom, jak depresja czy też zespół stresu pourazowego (PTSD).
Innym rodzajem zaburzeń lękowych są fobie specyficzne. Dotykają one nie więcej niż 10% populacji. Charakteryzują się one stałym i obezwładniającym strachem przed konkretną rzeczą, sytuacją lub czynnością, która zwykle nie jest zagrażająca. Osoby dotknięte tym zaburzeniem zdają sobie sprawę, że ich lęk jest nadmierny, jednak nie są w stanie zapanować nad nim. Strach ten powoduje tak duży stres, że często ludzie z fobiami poświęcają wiele czasu i energii, by uniknąć jakiegokolwiek kontaktu z tym, czego się boją. Odczucia są tak silne, że przekładają się na fizyczne objawy- kołatanie serca, potliwość, przyśpieszony oddech. Można podzielić fobie na kilka kategorii według kryteriów diagnostycznych. Wyróżniamy fobie zwierzęce, czyli strach przed konkretnym stworzeniem żyjącym, takim jak pająk, pies, wąż. Kolejną grupą są fobie związane ze środowiskiem naturalnym, np. lęk przed burzą, śniegiem. Fobie sytuacyjne dotyczą znalezienia się w sytuacji, która zagraża życiu według osoby chorującej- np. lęk wysokości, klaustrofobia (lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami), lęk przed wizytą lekarską. Zdarzają się także fobie dotyczące krwi i zastrzyków, w tej sytuacji głównym wyolbrzymionym zagrożeniem jest strach przed bólem i śmiercią. Istnieje także grupa innych fobii – można w niej znaleźć np. strach przed konkretną liczbą, zapachem, ostrym przedmiotem.
Agorafobia jest strachem przed znalezieniem się w sytuacji, gdzie ucieczka może być trudna lub zawstydzająca, lub gdzie pomoc może nie być dostępna w przypadku wystąpienia objawów paniki. Strach jest nieproporcjonalny do sytuacji i trwa od ponad 6 miesięcy lub więcej. Powoduje trudności w codziennym funkcjonowaniu. Osoba cierpi na agorafobię, jeśli doświadcza strachu w dwóch lub więcej z wymienionych sytuacji: używanie transportu publicznego, przebywanie na otwartej przestrzeni, stanie w kolejce lub przebywanie w tłumie, przebywanie poza domem samemu. Taka osoba unika takich sytuacji, potrzebuje towarzystwa lub męczy się z intensywnym strachem lub lękiem. Może występować bez ataków paniki lub z nimi. Nieleczona agorafobia może stać się tak zaawansowana, że chorująca na nią osoba przestanie opuszczać swój dom. Może być zdiagnozowana tylko wtedy, gdy lęk faktycznie wpływa negatywnie na codzienne funkcjonowanie lub jest bardzo uporczywy.
Zaburzenie lękowe charakteryzujące się występowaniem lęku przy specyficznych lub wszystkich sytuacjach społecznych, zwane także fobią społeczną, objawiają się lękiem i dyskomfortem dotyczącym bycia wyśmianym, zawstydzonym, poniżonym i odrzuconym w sytuacji społecznej. Ludzie dotknięci tym zaburzeniem starają się unikać wszelkich sytuacji społecznych, lub podchodzą do nich z wielkim lękiem. Uczucia te mogą nasilać się nawet na samą myśl o wszelkich społecznych kontaktach. Często łączy się z fizycznymi objawami, takimi jak czerwienienie się, nadmierna potliwość. Osoba dotknięta fobią społeczną zwykle jest przekonana, że objawy zostaną zauważone przez innych i jeszcze bardziej się skompromituje w ich oczach. Typowe przykłady to ogromny lęk przed wystąpieniami publicznymi, poznawaniem nowych ludzi lub piciem czy też jedzeniem w miejscu publicznym. Strach ten powoduje trudności w codziennym funkcjonowaniu i utrzymuje się powyżej 6 miesięcy.
Lęk separacyjny u dorosłych
Lęk separacyjny u pełnoletnich osób jest zaburzeniem, które dotyka około 1-2% osób. Osoba cierpiąca na to zaburzenie jest bardzo przestraszona i denerwuje się na samą o separacji z osobami, do których jest bardzo przywiązana. Lęk ten występuje także u dzieci, jednakże u nich jest zwykle rozwojowy i w naturalny sposób, wraz z dorastaniem dziecka, zmniejsza się. Natomiast w przypadku dorosłych jest to zaburzenie, które wymaga leczenia i terapii. Osoba dotknięta tym zaburzeniem może być stale zmartwiona możliwą utratą najbliższej osoby, może odmawiać spania lub przebywania z dala od swojego domu oraz bliskiej osoby, może także doświadczać koszmarów nocnych z motywem oddzielenia od bliskich. Uczucie lęku jest zdecydowanie większe niż zwykle w takich sytuacjach, i utrudnia funkcjonowanie. Fizyczne symptomy często rozwijają się w dzieciństwie, ale mogą przechodzić na dalsze etapy rozwoju, aż do dorosłości. Lęk separacyjny może być też naturalnym stanem u dorosłych w sytuacji np. śmierci bliskiej osoby lub rozwodu. Jednakże od zaburzenia odróżnia się intensywnością, czasem trwania oraz sposobami radzenia sobie z całą sytuacją.
Przyczyna powstawania zaburzeń lękowych
Przyczyny powstawania zaburzeń lękowych nie są do końca znane, ale prawdopodobnie wynikają z wielu czynników, takich jak czynniki genetyczne, środowiskowe, psychologiczne i rozwojowe, i mogą wynikać z ich wielu kombinacji.
Zaburzenia lękowe mogą pojawiać się u kilku członków w rodzinie, co sugeruje genetyczne i środowiskowe czynniki ryzyka rozwoju. Nie oznacza to jednak, że jeśli rodzice cierpieli na zaburzenia lękowe, to dziecko również „automatycznie” je odziedziczy. Jedynie ryzyko wystąpienia jest wyższe, jednak nie jest to równoznaczne z samym pojawieniem się choroby. Stresujące wydarzenia, takie jak np. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, rozwód mogą przyczynić się do rozwoju zaburzeń.
Warto także przyjrzeć się ogólnemu zdrowiu fizycznemu- wszelkie problemy i zaburzenia hormonalne, astma, cukrzyca, także mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zaburzeń. Zażywanie substancji psychoaktywnych nie wpływa pozytywnie na nasze zdrowie psychiczne, jednocześnie może być zarówno przyczyną, jak i wsparciem dla dalszego rozwoju już obecnej lękliwości. Cechy charakteru, takie jak perfekcjonizm, nadmierne dążenie do ideału także mogą być predyktorami wystąpienia zaburzeń na tle lękowym. Perspektywa psychospołeczna pokazuje, że część objawów lękowych wynika z teorii uczenia się, a więc istnieje także możliwość ich „oduczenia się”.
Leczenie zaburzeń lękowych
Pierwszym krokiem, w przypadku podejrzewania u siebie zaburzeń lękowych, jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu, by wykluczyć wszelkie fizyczne problemy powodujące występowanie objawów. Jeśli jednak diagnoza zostanie potwierdzona, a zaburzenie sklasyfikowane jako lękowe, istnieje wiele dostępnych metod leczenia. Najważniejsze, to zgłosić się o pomoc do specjalisty. Niestety, wielu cierpiących na zaburzenia lękowe nie zdaje sobie sprawy, że ich przypadłość jest możliwa do wyleczenia i nawet nie starają się szukać potrzebnej im pomocy.
Chociaż każde z zaburzeń lękowych ma swoją specyficzną charakterystykę, zwykle większość leczy się poprzez psychoterapię oraz farmakologicznie. Te rodzaje leczenia można łączyć lub stosować zamiennie, w zależności do zaleceń lekarza. Szczególnie polecana jest terapia poznawczo-behawioralna, w której to pacjent może nauczyć się innego sposobu myślenia, reagowania oraz zachowania, by czuć się lepiej i pewniej ze sobą i swoimi lękami. Dzięki rozpoznaniu wzorców swojego myślenia, można wpłynąć na jego zmianę i oswoić swój lęk. Często pomaga także stopniowe stawanie twarzą w twarz ze swoim lękiem, z równoczesnym racjonalizowaniem go. Im nasze działanie staje się mniej „automatyczne”, a bardziej świadome, tym poziom odczuwanego lęku będzie niższy. Nie chodzi o to, żeby przestać ten lęk odczuwać- istotą jest umiejętność radzenia sobie z nim, reagowania na niego w racjonalny sposób- czyli dokonywanie świadomego wyboru, w jaki sposób będziemy dalej postępować.
Leki nie wyleczą z zaburzeń lękowych, ale zdecydowanie dadzą ulgę w przypadku ich wzmożonych objawów. Zwykle są to leki przeciwlękowe, przepisywane na krótki okres czasu, oraz antydepresanty. Leki beta-adrenolityczne, potocznie zwane beta blokerami, także są czasem stosowane, by kontrolować fizyczne objawy lęku.
Oprócz dwóch podstawowych metod leczenia, jakimi są psychoterapia oraz farmakologia, jest wiele innych czynności, które pomagają uporać się z symptomami oraz wspomagają leczenie, czyniąc je bardziej efektywnym. Techniki kontrolowania stresu oraz medytacja mogą być bardzo pomocne. Grupy wsparcia (w różnych ośrodkach, czy też on- line) mogą zapewnić możliwość dzielenia się doświadczeniami oraz strategiami radzenia sobie w sytuacjach stresujących. Psychoedukacja dotycząca specyficznych cech zaburzeń lękowych oraz możliwości wsparcia osoby cierpiącej na nie może być bardzo pomocna dla rodziny i przyjaciół. Unikanie kofeiny, a także wszelkich innych wspomagaczy, jest także bardzo istotne, gdyż może wzmagać odczuwanie objawów zaburzeń. Aktywność fizyczna, redukowanie napięcia w ciele jest wskazane w celu wspomagania leczenia.
