Lęk separacyjny – czym jest?

Lęk separacyjny jest irracjonalną obawą dziecka przed możliwą separacją z ważnym opiekunem lub lękową reakcja na samo rozdzielenie.

Jako Rodzic na pewno zauważyłeś, że dziecko podczas swojego życia przeżywa różne fazy odnośnie otwartości na kontakty z innymi ludźmi. Wyłączając pierwsze trzy miesiące życia, podczas, których jest niemal symbiotycznie związane ze swoją mamą dla jego pierwszej połowy życia charakterystyczne jest, że dziecko dąży do kontaktu niemal ze wszystkimi. Bardzo lubi być noszone, a wszystkich domowników oraz ich gości obdarza swoim uśmiechem. Dopiero z czasem staje się ostrożne i nieufne wobec innych, co jest dla Rodziców niejednokrotnie powodem do obaw – jak to się stało, że moje dotąd otwarte i pogodne dziecko nagle boi się obcych? Otóż jest to normalne i rozwojowe zachowanie. Dziecko z czasem uczy się, ostrożności wobec innych ludzi, przez co przez jakiś czas może trzymać na dystans nawet ulubionych dotąd dziadków. Jednak ten stan z czasem mija, a nasz Maluch uczy się nowych zachowań wobec innych ludzi. Podobne lękowe zachowania towarzyszą dziecku przy okazji kolejnych tzw. skoków rozwojowych, aby minąć równie szybko jak się pojawiły. 

Inaczej jest w przypadku nasilonego lęku przed separacją z jednym lub obojgiem opiekunów, który po mimo upływającego czasu nadal, uporczywie się utrzymuje.

Objawy lęku separacyjnego

Do objawów towarzyszących lękowi separacyjnemu możemy zaliczyć:

• zamartwianie się dziecka potencjalnymi szkodami, jakie mogłyby spotkać osobę darzoną przez niego dużym przywiązaniem, jak np. obawa, że rodzic wyjedzie i nie wróci lub uporczywe myśli o śmierci rodzica,
• zamartwianie się dziecka, że wystąpi jakieś wydarzenie, które rozdzieli go z ważną dla niego osobą, jak np. obawa przed przyjęciem do szpitala, lęk przed porwaniem,
• niekończąca się niechęć lub całkowita odmowa chodzenia dla przedszkola/szkoły z powodu obawy przed rozdzieleniem z rodzicem,
• trudność z rozstaniem się dziecka z opiekunem na noc, takie jak odmowa samodzielnego zasypiania, częste wstawanie w nocy, aby sprawdzić czy rodzic jest obecny, odmowa spania poza domem,
• powtarzające się sny dotyczące separacji dziecka z rodzicem,
• powtarzające się objawy somatyczne w sytuacji rozstania z rodzicem takie, jak nudności, bóle głowy, bóle brzucha lub wymioty,
• wyraźne pogorszenie się samopoczucia dziecka w przypadku spodziewanej rozłąki z rodzicem, które przejawia się płaczem, złością, lękiem lub wręcz apatią

Przyczyny lęku separacyjnego

Drogi Rodzicu pamiętaj, że najprawdopodobniej nie można wskazać jednego, konkretnego powodu, przez który Twoje dziecko zmaga się z lękiem. Jednak do najczęstszych przyczyn można zaliczyć:

• nagłą utratę bliskiej dziecku osoby,
• separację z ważną dla dziecka osobą (np. w przypadku rozstania rodziców),
• występowanie zaburzeń lękowych u rodziców lub kogoś w bliskiej rodzinie,
• zbyt bliska więź jednego z opiekunów z dzieckiem.

Oczywiście zdarza się, że żaden z wymienionych czynników nie występuje lub mamy do czynienia z kombinacją kilku z nich.

Lęk separacyjny – Diagnoza

Rozwój dziecka jest procesem niezwykle dynamicznym obfitującym w liczne wzloty i upadki. Jako rodzice często stajemy w trudnej roli – jak ocenić czy lęk, który przeżywa moje dziecko jest rozwojowy, czy może jest to moment na zgłoszenie się do specjalisty?

Jednym z kluczowych aspektów dla diagnozy lęku separacyjnego jest okres jego trwania. Przyjmuje się, że aby stwierdzić to zaburzenie objawy powinny trwać przez okres przynajmniej czterech tygodni. Często niektóre objawy lęku pojawiają się przy okazji wystąpienia sytuacji potencjalnie kryzysowej w życiu dziecka, ale z czasem zaczynają szybko ustępować.

Drugim ważnym czynnikiem pozwalającym ocenić specjaliście, czy mamy do czynienia z lękiem separacyjnym jest samo nasilenie występowania objawów oraz ocena tego, jak bardzo zaburza to funkcjonowanie dziecka oraz całej rodziny.  

Diagnoza stawiana jest w przeciągu kilku spotkań na podstawie wywiadu z rodzicami oraz spotkań z samym dzieckiem. 

Jak pomóc dziecku z lękiem separacyjnym?

  Praca z dzieckiem zaczyna się w domu i Ty również, jako rodzic możesz mu pomóc. Oczywiście poniższe rady nie dotyczą bardzo nasilonego lęku, a jedynie pierwszych jego symptomów lub mogą okazać się pomocne w przypadku dzieci, które znajdują się w grupie ryzyka lub czeka je ważna życiowa zmiana, która może potencjalnie taki lęk wywołać.

Poniżej lista kilku wskazówek, których wdrożenie może zminimalizować ryzyko pojawienia się leku separacyjnego lub złagodzić jego objawy:

• Już od pierwszego roku życia warto odważyć się zostawiać dziecko pod opieka innego dorosłego. Niezależnie od tego, kim ta osoba będzie (babcią, nianią, czy inną zaufaną osobą) należy takie wydarzenie odpowiednio zaplanować. Najlepiej zacząć od bardzo krótkich okresów bez rodziców w znanym dla niego miejscu. Dzięki takim doświadczeniom dziecko bardzo szybko nauczy się budować relacje z innymi;
• Dbaj o samodzielność swojego dziecka, nie wyręczaj go w codziennych czynnościach. Wspieraj podejmowane przez nie próby samodzielnego ubierania się, czy jedzenia, nawet, jeśli na początku będą bardzo nieporadne. Dzięki temu dziecko wykształci w sobie przekonanie, że jest zaradne, co zmniejszy w przyszłości lęk przed pójściem do przedszkola;
• Oswajaj dziecko z nowym miejscem zwłaszcza w przypadku tak dużych zmian życiowych, jakimi są pójście do żłobka, przedszkola czy szkoły. W przypadku młodszych dzieci dobrze jest skorzystać z tzw. okresu adaptacyjnego, gdzie rodzic na krótki czas przychodzi do placówki razem z dzieckiem, aby te mogło pobawić się w nowym miejscu. Można również sięgnąć po bajkę, gdzie główny bohater mierzy się z podobnym wyzwaniem. Gdy Twoje dziecko idzie do szkoły – rozmawiaj z nim o tym, opowiedz mu, jak wyglądają np. lekcje i przerwy. Największy lęk budzi nieznane;
• Gdy wychodzisz z domu lub rozstajesz się z dzieckiem nie zapomnij o pożegnaniu. Najgorsze, co możesz zrobić to wymknąć się. Nie przeciągaj niepotrzebnie pożegnania i jeśli zdecydowałeś się wyjść – nie wracaj, co chwile. Dziecko może być smutne, ale zostaje z kimś, kto jest w stanie pomóc poradzić mu ze swoimi emocjami;
• Zachęcaj dziecko do nawiązywania relacji z rówieśnikami na placu zabaw, lub gdy odwiedzają Was znajomi z dzieckiem. Im wcześniej zacznie rozwijać umiejętności społeczne tym lepiej;
• Nie wyśmiewaj dziecięcych lęków. Dla Ciebie mogą być czymś trywialnym, jednak dla dziecka są nie lada wyzwaniem. Podchodź do dziecięcych problemów z szacunkiem, pomagaj mu na bieżąco nazywać i oswajać lęki;
• W przypadku rozłąki pozwalaj dziecku zabrać ze sobą ulubioną przytulankę, która będzie kojarzyć mu się z domem i w razie potrzeby doda mu otuchy. 

Lęk separacyjny – Leczenie 

A co zrobić, jeśli symptomu lęku separacyjnego są nasilone lub bardzo uporczywe? Metodą z wyboru jest najczęściej psychoterapia, a długość jej trwania oraz intensywność spotkań zależy od diagnozy tego, co leży u podstaw lęku separacyjnego u dziecka. W zależności od intensywności objawów oraz wieku dziecka rodzice będą w różnym stopniu zaangażowani w terapię. Nie bez znaczenia jest fakt czy zaburzenie ma charakter pierwotny, to znaczy czy dziecko zawsze było nadmiernie związane z rodzicem/rodzicami, czy wtórne – reakcja lękowa pojawiła się wskutek wystąpienia jakiegoś wydarzenia. 

Badania wyraźnie wskazują terapię poznawczo- behawioralną, jako metodę o dużej skuteczności w przypadku leczenia tego typu zaburzenia. W trakcie jej przebiegu dziecko uczy się rozpoznawać i łączyć różne reakcje swojego ciała ze stanem, w jakim się znajduje. Nabywa również umiejętności, które pomogą mu lepiej radzić sobie z własnym lękiem – następuje desensytyzacja, co prowadzi do redukcji reakcji lękowej.

Drugą bardzo skuteczną metodą jest terapia systemowa, gdzie bardziej przyglądamy się wpływowi relacji pomiędzy bliskimi, które mogą wzmacniać lub sprzyjają utrzymywaniu się objawów lękowych u dziecka.

Kolejną możliwością jest udział w terapii grupowej gdzie oprócz nauki nowych metod radzenia sobie z lękiem dziecko może w bezpiecznych warunkach i pod nadzorem doświadczonego terapeuty wcielać je w życie w kontakcie ze swoimi rówieśnikami.

W placówkach Psycho Care pracują doświadczeni psychoterapeuci, którzy w obszarze swojej pracy zajmują się symptomem lęku separacyjnego. Zachęcamy do umówienia wizyty online poprzez stronę www lub mailowo bądź telefonicznie.