Osobowość antyspołeczna, jak również inne rodzaje zaburzeń osobowości, stanowią częsty przedmiot zainteresowania zarówno w środowisku teoretyków, badaczy, jak i praktyków klinicznych. Dlatego też, z roku na rok przybywa nowych modeli oraz koncepcji, które mają na celu rozróżnienie, jak również klasyfikację niniejszych zaburzeń. Na czym polega osobowość dyssocjalna, jakie są jej możliwe przyczyny i sposoby leczenia? Odpowiedzi na te oraz inne pytania znajdziesz w dalszej części artykułu.
Spis treści
Osobowość antyspołeczna – charakterystyka i częstość występowania
Antyspołeczne zaburzenia osobowości stanowią kategorię dysfunkcji psychicznych, których konsekwencją jest nieprawidłowe zachowanie jednostki, wpływające bezpośrednio na utrudnienie, a nawet uniemożliwienie przystosowania się do środowiska społecznego. Osoba dotknięta niniejszym zaburzeniem charakteryzuje się uogólnionym wzorem lekceważenia i naruszania praw innych osób. Ponadto, objawia się nieprzestrzeganiem zarówno norm społecznych, jak i prawnych. Antyspołeczny charakter osobowości możemy również dostrzec w braku empatii, czy w braku żalu związanego z popełnianymi czynami. Co ważne, zachowania antyspołeczne, związane bezpośrednio z zaburzeniem osobowości, prawie cztery razy częściej dotyczą mężczyzn, niż kobiet.
Wśród kluczowych przekonań osób dotkniętych dyssocjalnymi zaburzeniami osobowości dominują takie stwierdzenia jak: „sam/sama muszę o siebie zadbać”, „przecież jestem sprytniejszy/sprytniejsza od innych”, „inni ludzi są ode mnie słabsi, zasłużyli sobie na to, aby ich wykorzystać”. Strategie behawioralne, którymi posługują się jednostki przejawiające cechy antyspołeczne można zawrzeć w stwierdzeniu „cel uświęca środki”. Osoby antyspołeczne nie cofną się zarówno przed kłamstwem, manipulacją, a nawet agresją fizyczną, jeśli są ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego celu. Ich emocjom najczęściej towarzyszy złość, a wśród typowych zaburzeń współistniejących możemy wyróżnić zarówno depresję, jak i skłonność do nadużywania szkodliwych substancji (w tym środków psychoaktywnych oraz alkoholu).
Osobowość antyspołeczna – przyczyny występowania
Przyczyny powstawania antyspołęcznych zaburzeń osobowości nie zostały jak dotąd jasno i jednoznacznie określone. Niemniej jednak, uznaje się, iż wpływ na nie wywierają zarówno czynniki wewnętrzne (biologiczne), jak i zewnętrzne (środowiskowe). Wśród czynników biologicznych wyróżniamy najczęściej:
- Nieprawidłowe funkcjonowanie sieci neuronalnych;
- Zmniejszoną reaktywność autonomicznego układu nerwowego;
- Zaburzoną regulację neuroprzekaźników;
- Specyficzne zaburzenia hormonalne (związane z wydzielaniem kortyzolu oraz testosteronu).
Ponadto, udział w powstawaniu antyspołecznych zaburzeń osobowości, odgrywają również czynniki środowiskowe. Na przykład:
- Brak poczucia bezpieczeństwa oraz niezaspokojenie potrzeb miłości w okresie dzieciństwa;
- Instrumentalizm obecny w relacjach rodzinnych;
- Przemoc w rodzinie;
- Problem uzależnienia w rodzinie i najbliższym otoczeniu.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości – objawy
Zaburzenia osobowości antyspołecznej związane są z przejawianiem określonych typów zachowań oraz przekonań na swój temat. Wśród charakterystycznych objawów możemy wyróżnić:
- Bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych;
- Utrwaloną oraz silną postawę nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł oraz zobowiązań społecznych;
- Niezdolność do utrzymania trwałych relacji partnerskich, przy jednoczesnym braku problemów w ich nawiązywaniu;
- Niską tolerancją frustracji oraz niski próg wyzwalania agresji (i związanych z nią zachowań o charakterze gwałtownym);
- Niezdolność do odczuwania poczucia winy oraz przekształcania i wykorzystywania doświadczeń (ze szczególnym uwzględnieniem doświadczanych kar);
- Skłonność do obwiniania innych za niepowodzenia oraz przejawianie pozornie zasadnych racjonalizacji zachowań, które stanowią bezpośrednie źródło konfliktów w relacjach społecznych.
Ze względu na fakt, iż od 50% do nawet 80% osób odbywających wyroki w zamkniętych zakładach karnych przejawia cechy osobowości antyspołecznej, wiele analiz dotyczących niniejszego zaburzenia przeprowadza się właśnie w tej grupie społecznej. Na podstawie badań i obserwacji naukowych wyróżniono zachowania antyspołeczne, które dominują w środowisku kryminalnym.
Zachowania antyspołeczne – przykłady:
- Nieumiejętność dostosowania się do norm prawnych oraz społeczno-moralnych;
- Wykazywanie skłonności do oszustwa oraz zachowań manipulacyjno-instrumentalnych;
- Brak wyrzutów sumienia związanych z popełnionym czynem;
- Obojętność względem krzywdy drugiego człowieka;
- Impulsywność oraz zachowania agresywne i związana z nimi całkowita nieodpowiedzialność.
Osobowość aspołeczna – diagnoza i rozpoznanie
Diagnozę antyspołecznych zaburzeń osobowości stawia się w oparciu o jeden z dwóch ogólnie przyjętych systemów klasyfikacyjnych ICD-10 lub DSM-V. Kryteria pierwszego systemu diagnostycznego zostały opisane powyżej („Antyspołeczne zaburzenie osobowości – objawy”). Podczas gdy na podstawie kryteriów Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (DSM), antyspołeczne zaburzenia osobowości rozpoznajemy wtedy, gdy jednostka jeszcze przed 15 rokiem życia wykazuje utrwalony wzorzec braku poszanowania i pogwałcenia praw innych. Ponadto, spełnia co najmniej trzy z podanych niżej kryteriów osoba:
- nie przestrzega norm społecznych, które odnoszą się bezpośrednio do zachowań zgodnych z prawem;
- wykazuje się nieuczciwością (notorycznie kłamie, jest zdolna do posługiwania się fałszywymi nazwiskami i oszukuje innych w celu uzyskania własnych korzyści);
- charakteryzuje się impulsywnością i niezdolnością do zaplanowania własnych działań;
- jest lekkomyślna i charakteryzuje się lekceważącym podejściem do bezpieczeństwa własnego oraz innych osób;
- przejawia trwały brak nieodpowiedzialności. Na przykład jest niezdolna do utrzymania stałego zatrudnienia oraz nie wywiązuję się z podjętych zobowiązań (również tych finansowych);
- charakteryzuje się brakiem wyrzutów sumienia oraz rażącą obojętnością względem krzywdy pozostałych jednostek.
Niemniej jednak, aby postawić trafną diagnozę, pacjent oprócz powyższych kryteriów musi spełniać również wszystkie z podanych poniżej:
- Musi mieć skończone 18 lat;
- Musi posiadać udokumentowane występowanie zaburzeń związanych z zachowaniem jeszcze przed 15 rokiem życia;
- Zachowania antyspołeczne nie mogą stanowić objawu chorób takich jak schizofrenia, czy choroba afektywna dwubiegunowa (epizod maniakalny).
Postępowanie diagnostyczne przeprowadza lekarz psychiatra w oparciu o wnikliwy wywiad, analizę otrzymanych dokumentów oraz obserwację kliniczną. Dodatkowo, psychiatra często zasięga konsultacji psychologicznej i zaleca przeprowadzenie testów diagnozy osobowości.
Osobowość antyspołeczna a psychopatia
W przypadku dużej liczby pacjentów, antyspołeczne zaburzenia osobowości oraz niewłaściwe przekonania mogą skutkować konfliktami z prawem, a w konsekwencji pozbawieniem wolności. Dlatego też, w literaturze często utożsamiane są pojęcia osobowości antyspołecznej z psychopatią. Niemniej jednak, nie są to pojęcia do końca tożsame (choć przejawiają pewne elementy wspólne). Kryteria rozpoznania psychopatii opierają się głównie na Skali Obserwacyjnej Psychopatii (PCL-R). Na przykład na ich podstawie jesteśmy w stanie wyłonić obraz psychopaty jako jednostki antyspołecznej, wysoko skoncentrowanej na samym sobie oraz narcystycznej. Ponadto, psychopaci charakteryzują się poczuciem wyższości i niezdolnością do odczuwania wyrzutów sumienia.
Osobowość antyspołeczna a związki i seksualność
Osoby antyspołeczne posiadają trudność w utrzymaniu stałych relacji partnerskich. Na przykład nie są w stanie odczuć wyrzutów sumienia po tym, jak wyrządziły swojemu partnerowi/partnerce krzywdę. Dodatkowo, osoby te przejawiają skłonność do agresywnych zachowań seksualnych. Są zdolne zmusić swojego partnera do odbycia stosunku lub używać kar cielesnych w czasie jego trwania. Istotnym jest fakt, iż w większości przypadków osoby dyssocjalne nie podejmują stosunków seksualnych w celu nawiązania głębszej relacji. Wykorzystują ten akt do prokreacji lub zaspokojenia własnych potrzeb biologicznych.
Zaburzenia osobowości antyspołecznej – leczenie i trudności z nim związane
Chociaż jeszcze do niedawna twierdzono, iż zaburzenia osobowości antyspołecznej są niemożliwe do wyleczenia, dzisiaj coraz częściej obserwuje się pozytywne efekty zastosowanych terapii. Niemniej jednak, jednostki przejawiające zachowania antyspołeczne nadal stanowią spore wyzwanie dla terapeutów. Ponadto wśród najczęściej stosowanych metod możemy wyróżnić psychoanalizę oraz terapię poznawczo-behawioralną. Ponadto, współcześnie stosuje się również terapię opartą na mentalizacji (MBT), terapię skoncentrowaną na przeniesieniu (TFB), dialektyczną terapię behawioralną (DHT) oraz terapię zorientowaną na schematy (ST). Do największych utrudnień w pracy psychoterapeuty z osobą przejawiającą objawy zaburzeń osobowości o charakterze antyspołecznym zaliczamy: postawę opozycyjną pacjenta, poczucie wyższości pacjenta nad terapeutą oraz postrzeganie terapeuty przez pacjenta jako osoby, którą można łatwo oszukać i wykorzystać.
Podsumowanie
Antyspołeczne zaburzenia osobowości znacząco wpływają zarówno na życie jednostki, jak i jej otoczenie. Brak poszanowania ogólnie przyjętych praw oraz norm, w połączeniu z błędnymi przekonaniami na temat własnej osoby i otaczającego świata, doprowadzić może do zachowań, które skutkują odpowiedzialnością karną. Mimo, iż wielu pacjentów przejawiających objawy niniejszego zaburzenia prezentuje opozycyjną postawę względem podejmowanej terapii, niezwykle ważne jest prowadzenie systematycznego leczenia. Najnowsze badania i obserwacje kliniczne dowodzą, iż nowoczesne terapie mogą przynieść pozytywne efekty, a tym samym zwiększyć komfort życia jednostki, jak również bezpieczeństwo jej otoczenia.
W placówkach Psycho Care pracują doświadczeni psychoterapeuci, którzy pomagają osobom zmagającym się z zaburzeniami osobowości. Zachęcamy do umówienia wizyty online poprzez stronę www lub mailowo bądź telefonicznie.