Osobowość narcystyczna

Osobowość narcystyczna – charakterystyka, rozpoznanie, leczenie

Osobowość narcystyczna od wieków stanowi obiekt zainteresowań nie tylko w dziedzinie psychiatrii i psychologii, ale również szeroko rozumianej kultury. W dzisiejszym świecie skupiającym się na jednostce oraz osiąganiu przez nią sukcesów, nie trudno jest zauważyć wzrost liczby osób przedstawiających cechy typowe dla obrazu niniejszego rodzaju osobowości. Dlatego też, w poniższym artkule postanowiliśmy przedstawić najważniejsze informacje na temat osobowości narcystycznej, jak również narcystycznego zaburzenia osobowości i konsekwencji z nim związanych. 

Czym jest osobowość w ujęciu psychologicznym?

W ujęciu psychologicznym, osobowość opisuje ogólne właściwości jednostki, na które składają się zarówno jej zachowania, postawy, zainteresowania, jak i sposoby reagowania na konkretne sytuacje. Ponadto, osobowość człowieka rozumiana jest jako centralny system, który ma za zadanie zarówno integrować, jak i regulować procesy przystosowywania się do świata zewnętrznego oraz intrapsychicznego. Można ją również rozpatrywać jako system funkcjonowania człowieka w świecie lub jako strukturę swego rodzaju powiązań pomiędzy różnymi funkcjami psychicznymi. Na przykład naszymi motywacjami, wartościami, reprezentowanymi normami lub motywami. Osobowość człowieka warunkowana jest zarówno przez czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne. W jej opisywaniu najczęściej posługujemy się teorią cech osobowości, której podstawę stanowi fakt względnej stałości niektórych form zachowania człowieka w określonych sytuacjach. Nie bez znaczenia jest również podobieństwo i swego rodzaju regularność niektórych zachowań, dzięki którym jesteśmy w stanie dokonać zarówno opisu, jak i klasyfikacji pojęć związanych z osobowością. 

Osobowość narcystyczna – krótka charakterystyka

Narcyzm to jedno z najstarszych pojęć opisujących osobowość. Dlatego też, w literaturze naukowej oraz popularnej możemy znaleźć wiele jego opisów. Niemniej jednak, wśród najczęściej stosowanych definicji (które znajdziemy między innymi w Encyklopedii PWN) możemy wyróżnić:

• Narcyzm jako bezkrytyczny stosunek wobec samego siebie; oraz
• Narcyzm jako autoerotyzm, stan zachwytu dla własnych cech fizycznych oraz psychicznych, jak również stan zakochania się we własnej osobie. 

Etymologia niniejszego pojęcia wywodzi się z mitologii i opowieści o Narcyzie, młodzieńcu, który w wyniku zaabsorbowania własnym wizerunkiem poniósł śmierć. We współczesnej psychologii, narcyzm możemy rozumieć na dwóch poziomach:

• Na poziomie ogólnym – cech osobowości; oraz
• Na poziomie zaburzeń – w ujęciu klinicznym. 

Osobowość narcystyczna – w perspektywie Sigmunda Freuda oraz Heinza Kohuta

Podczas swojej wieloletniej działalności naukowej, Sigmund Freud stosował pojęcie narcyzmu w celu opisania mechanizmów rozwojowych. W świetle jego teorii, „narcyzm pierwotny” pojawiający się w okresie wczesnego dzieciństwa. Był zjawiskiem nie tylko powszechnym, ale również całkowicie naturalnym. Ponadto, rozumiał on narcyzm jako stan miłości do siebie samego, który przemijał wraz z pojawieniem się zdolności do skierowania miłości ku innemu obiektowi. Niemniej jednak, Freud opisywał również zjawisko „narcyzmu wtórnego”, stanowiącego zagrożenie dla zdrowia jednostki. Ten rodzaj zaburzenia był najczęściej wynikiem odrzucenia miłości przez wybrany obiekt, tworząc tym samym „narcystyczną ranę”. Konsekwencją niniejszego stanu rzeczy był powrót energii życiowej do ego, a tym samym uniemożliwienie dalszego rozwoju relacji z wybranym obiektem. Dlatego też, osoba koncentrowała się wyłącznie na utrzymywaniu relacji ze samym sobą, a nie ze światem zewnętrznym, co mogło stanowić przyczynę licznych zaburzeń (w tym psychozy oraz depresji).

Heinz Kohut jest twórcą jednej z najbardziej uznanych, psychodynamicznych teorii rozwoju osobowości narcystycznej.  W jego rozumieniu, narcyzm stanowił rodzaj fiksacji rozwojowej, w której własne „Ja” staje się zarówno wyolbrzymione, jak i nierealistyczne. Niniejszy stan rzeczy miał być skutkiem niezaspokojonych potrzeb przez opiekunów dziecka. Teoria Kohuta rozróżniała aż pięć rodzajów osobowości narcystycznej. Na przykład: osobowości spragnionej lustra (inaczej odzwierciedlenia), spragnionej połączenia się, uniknięcia kontaktów, osobowości spragnionej ideałów oraz alter-ego. 

Narcystyczne zaburzenia osobowości – jak je rozpoznać?

Zgodnie z definicją podręcznika klasyfikacji psychiatrycznej (DSM V), narcystyczne zaburzenie osobowości określamy jako utrwalony wzorzec zarówno zachowań, jak i reakcji emocjonalnych, które mają bezpośredni związek z poczuciem wyższości (ujawniającym się w fantazjach oraz/lub zrachowaniach jednostki). Ponadto, osoba przejawiająca narcystyczne zaburzenia osobowości charakteryzuje się potrzebą bycia podziwianym przez innych oraz wyraźnym brakiem empatii, który możemy dostrzec już na etapie wczesnej dorosłości. Dodatkowo, narcystyczne zaburzenia osobowości rozpoznajemy wtedy, gdy:

• Osoba posiada wielkościowe przekonania na swój temat. Na przykład: wyolbrzymia swoje talenty oraz osiągnięcia;
• Jednostka jest pochłonięta fantazjami o swojej wybitnej urodzie i zdolnościach; 
• Osoba jest przekonana o swojej wyjątkowości i uważa, że są w stanie ją zrozumieć jedynie wybitne jednostki o wysokim statusie społecznym; 
• Jednostka wymaga od innych przesadnego podziwu (domaga się częstych pochwał i komplementów); 
• Osoba wymaga szczególnych uprawnień oraz przychylnego traktowania i podporządkowania się innych wobec własnych oczekiwań;
• Jednostka przejawia tendencję do wykorzystywania innych w celu osiągnięcia własnych celów; 
• Osoba przejawia brak empatii, nie podejmuje wysiłku do rozpoznania uczuć i potrzeb innych, nie chce się z nimi identyfikować; 
• Jednostka przejawia skłonność do zazdrości lub często uważa, że inni jej zazdroszczą; 
• Osoba często okazuje wobec innych swoją wyniosłość oraz arogancję.

Osobowość narcystyczna – testy i pozostałe kryteria diagnostyczne

Zarówno samo pojęcie narcyzmu, jak i jego wielowymiarowość stanowi częsty przedmiot badań w dziedzinie psychologii. Niezwykle istotne dla rozpoznania niniejszego zaburzenia było stworzenie kwestionariuszy (w oparciu o kryteria diagnostyczne), dzięki którym możliwe stało się dokonanie pomiaru natężenia narcyzmu jako cechy osobowości. Wśród najczęściej stosowanych testów wyróżniamy NPI (Narcissistic Personality Inventory – Raskin, Hall, 1979), stanowiący podskalę testu MMPI, CPI (California Psychological Inventory – Gough, 1987), NPDS (Narcissistic Personality Disorder Scale – Ashby, Lee, Duke, 1979) oraz MCMI (The Millon Clinical Multiaxial Inventory – Auerbach, 1984).

Niemniej jednak, w diagnostyce narcystycznych zaburzeń osobowości niezbędne jest posługiwanie się kryteriami diagnostycznymi. Są one zamieszczone w jednym z dwóch systemów klasyfikacji chorób. Na przykład kryteriów ICD-10 (Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych) oraz/lub DSM-V (Amerykańskiego Systemu Klasyfikacji Psychiatrycznej). 

Zgodnie z kryteriami zawartymi w systemie klasyfikacyjnym ICD-10, osobowość narcystyczną rozpoznajemy jako utrwalony wzorzec zachowania i przeżywania jednostki, który w sposób wyraźny odbiega od powszechnie oczekiwanego i akceptowanego. Niniejsza dewiacja musi dotyczyć przynajmniej dwóch obszarów życia jednostki i obejmować: jego procesy poznawcze (czyli sposób spostrzegania otoczenia) oraz/lub jego sposób postępowania w relacjach międzyludzkich i charakter odnoszenia się do innych. W systemie DSM-V, osobowość narcystyczną definiuje się jako wzorzec poczucia własnej wielkości (przejawiający się zarówno w fantazjach, jak i zachowaniu). Ponadto, jako potrzebę podziwu oraz brak empatii manifestujący się w różnych sytuacjach społecznych, już w okresie wczesnej dorosłości.

Osobowość narcystyczna a związki

W języku potocznym, związek z narcyzem stanowi spore wyzwanie dla partnera. Jednostki osiągające wysokie wyniki w skali narcyzmu doświadczają bowiem braku zadowolenia w relacjach partnerskich i często dają temu wyraz. Dzieje się tak, ponieważ ciągłe odczuwanie silnej zawiści, połączone z przeświadczeniem o własnej wielkości i jednoczesną dewaluacją partnera, doprowadza do znacznego utrudnienia, a w niektórych przypadkach nawet uniemożliwienia obdarzenia innego obiektu (niż siebie samego) szczerą miłością. Dlatego, osoby przejawiające cechy osobowości narcystycznej często doświadczają poczucia pustki i bezsensu życia. Ponadto, w świetle licznych badań naukowych, narcystyczny rys osobowości charakteryzuje się często skłonnością do przejawiania agresji, zarówno słownej, jak i fizycznej.

Narcystyczne zaburzenia osobowości – leczenie 

Narcystyczne zaburzenie osobowości, wpływające bezpośrednio na jakość życia jednostki i jej otoczenia, wymaga podjęcia leczenia. Wśród najczęstszych metod terapeutycznych możemy wyróżnić psychoterapię (psychodynamiczną lub psychoanalityczną). Ponadto, w sytuacji takich konsekwencji zdrowotnych jak depresja, stany lękowe, czy nagłe zmiany nastroju, niezbędne okazuje się podanie środków farmaceutycznych. 

Podsumowanie 

Chociaż osobowość narcystyczna opisywana jest w literaturze już od setek, jej cechy oraz natężenie zmieniają się wraz z rozwojem  społeczeństwa. Dlatego też, tak trudno jest wyznaczyć jasną granicę, która oddziela stan patologiczny od normy. Niemniej jednak, w sytuacji, w której zarówno jednostka wykazująca cechy niniejszej osobowości, jak i jej bliskie otoczenie, zaczyna odczuwać wyraźny dyskomfort lub inne poważne konsekwencje zdrowotne (na przykład: depresję, stany lękowe), niezbędne okazuje się wdrożenie działań terapeutycznych. 

W placówkach Psycho Care pracują doświadczeni psychoterapeuci, którzy w profesjonalny sposób pomagają osobom zmagającym się z zaburzeniami osobowości. Zachęcamy do umówienia wizyty online poprzez stronę www lub mailowo bądź telefonicznie.