Kilkanaście lat temu w Polsce wiele mówiło się o przypadku 30 letniej kobiety, która w 4 dni po przedwczesnym porodzie (34 tydzień ciąży) wyszła bez uprzedzenia ze szpitala z dzieckiem na rękach. Dziecko zostało odnalezione żywe na szpitalnym parkingu. Matkę dziecka policja znalazła w pobliskim parku. Kobieta nie pamiętała jak znalazła się w tym miejscu. Ponadto, była przekonana, że jej dziecko zmarło w szpitalu. Matka została skierowana na odział psychiatrii z podejrzeniem depresji poporodowej. Po przeprowadzeniu wnikliwych badań, rozpoznano u niej fugę dysocjacyjną. Na czy polega fuga dysocjacyjna? I jakie są jej możliwe przyczyny? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści
Czym jest dysocjacja?
W świetle teorii P. Janeta, dysocjacja stanowi podświadomy proces psychologiczny, następujący na skutek doświadczeń o charakterze traumatycznym lub urazowym. W jej wyniku dochodzi do obronnego oddzielenia przeżyć wywołujących silne emocje od świadomości. Podczas doświadczania silnego stresu, te podświadome procesy mogą przejąć czasową kontrole zarówno nad pamięcią, postrzeganiem, jak również aktywnością fizyczną człowieka. Ponadto, to „przejęcie” jest całkowicie niezależne od naszej woli. Dysocjacja może przejawiać się pod postacią zarówno zróżnicowanych zaburzeń psychicznych, jak i objawów o charakterze pseudoneurologicznym (np. amnezja dysocjacyjna). Czasem mylona jest z innym zjawiskiem – derealizacją.
Zaburzenia dysocjacyjne – klasyfikacja
W świetle klasyfikacji DSM V i ICD-10, wspólnym czynnikiem zaburzeń dysocjacyjnych jest częściowa lub całkowita utrata integracji wspomnień, jak również poczucia tożsamości oraz funkcji o charakterze ruchowym i percepcyjnym. Wśród zaburzeń dysocjacyjnych wyróżniamy:
- Amnezję dysocjacyjną (kod ICD: F44.0);
- Fugę dysocjacyjną (kod ICD: F44.1);
- Osłupienie dysocjacyjne (kod ICD: F44.2);
- Trans i opętanie (kod ICD: F44.3);
- Dysocjacyjne zaburzenia ruchu (kod ICD: F44.4);
- Drgawki dysocjacyjne (kod ICD: F44.5);
- Dysocjacyjne znieczulenia i utratę czucia zmysłowego (kod ICD: F44.6);
- Mieszane zaburzenia dysocjacyjne/konwersje (kod ICD: F44.7);
- Inne zaburzenia dysocjacyjne/konwersje (kod ICD: F44.8);
- Zaburzenia dysocjacyjne/konwersje nieokreślone (kod ICD: F44.9).
Chociaż zaburzenia dysocjacyjne diagnozowane są dość rzadko. Szacuje się, iż mogą dotyczyć od 1,7% do nawet 18,3% społeczeństwa (Sara, 2011). Częstość występowania fugi dysocjacyjnej ocenia się na poziomie 0,2% w populacji ogólnej.
Fuga dysocjacyjna – czym jest?
Fuga dysocjacyjna definiowana jest jako nagłe oraz niewytłumaczalne opuszczenie swojego miejsca zamieszkania lub pracy. Towarzyszy jej całkowita lub tylko częściowa niepamięć przeszłości, z zachowaniem starej lub nabyciem nowej tożsamości. Niniejsze zaburzenie wywołane jest najczęściej zdarzeniem o charakterze traumatycznym. Na przykład, przeżyciem śmierci bliskiej osoby, doświadczeniem molestowania seksualnego lub uczestniczeniem w tragicznym w skutkach wypadku samochodowym. Takie wydarzenie powoduje stan silnego stresu, który przekracza możliwości radzenia sobie z nim. Klasyczna fuga dysocjacyjna trwa zazwyczaj od kilku godzin do nawet kilku dni, czy tygodni.
Osoba, która opuszcza swój dom w wyniku fugi dysocjacyjnej, nie wie dokąd zmierza. Jej zachowanie oraz wypowiedzi są logiczne i nie wzbudzają podejrzeń otoczenia. Czasem zdarza się, iż osoba doświadczająca niniejszych zaburzeń odczuwa zagubienie, bądź zdaje sobie sprawę z utraty pamięci. W takiej sytuacji, niejednokrotnie zgłasza się o pomoc do lekarza. W czasie fugi dysocjacyjnej, która trwa przez kilka tygodni, a nawet miesięcy, osoba może całkowicie zmienić swoją tożsamość, założyć nową rodzinę i zmienić kraj zamieszkania.
W momencie ustąpienia fugi dysocjacyjne, pacjenci mogą odczuwać ogromny lęk. Dodatkowo, towarzyszyć im może poczucie gniewu, a nawet wstydu. Konsekwencją tego stanu mogą być zaburzenia depresyjne. Zdarzają się również przypadki, w których pacjenci całkowicie nie radzą sobie z odzyskaniem pamięci i konsekwencjami swoich nieświadomych działań. Taka sytuacja doprowadza niejednokrotnie do próby odebrania sobie życia.
Fuga dysocjacyjna – rozpoznanie
Fuga dysocjacyjna zazwyczaj jest diagnozowana już po zakończeniu epizodu. Dzieje się tak, dlatego że pacjent często nie zdaje sobie sprawy z tego, iż coś mu dolega. Rozpoznanie niniejszego zaburzenia stawia się w oparciu o wnikliwy wywiad. Dotyczy on zarówno doświadczeń w czasie trwania epizodu oraz zdarzeń go poprzedzających. Trafne rozpoznanie niniejszego zaburzenia stanowi ogromne wyzwanie dla psychiatry lub psychologa. Niezwykle istotne jest, aby trafnie odróżnić fugę od symulacji. Zarówno fuga dysocjacyjna, jak i symulacja mają na celu uniknięcie trudności. Na przykład, sytuacji zagrożenia, konfrontacji, odpowiedzialności. Niemniej jednak, fuga dysocjacyjna nie jest udawana. Co ważne nie jest również planowana i jest całkowicie niezależna od naszej świadomości.
Rozpoznania fugi dysocjacyjnej nie możemy postawić, w przypadku:
- Osobowości mnogiej (dysocjacyjnych zaburzeń identyfikacji);
- Stanów wywołanych zażywaniem określonych leków lub substancji o działaniu psychoaktywnym;
- Choroby somatycznej o charakterze neurologicznym.
Fuga dysocjacyjna – przyczyny występowania i czynniki ryzyka
Fuga dysocjacyjna jest najczęściej konsekwencją doświadczenia sytuacji o charakterze traumatycznym. Na przykład, przeżycia molestowania, przemocy, utraty bliskiej osoby, kataklizmu oraz wojny. Ponadto, wśród czynników predysponujących do wystąpienia reakcji dysocjacyjnych wyróżnia się czynniki genetyczne. Nie bez znaczenia są również przeżyte przez osobę konflikty o charakterze intra i interpersonalnym.
Zdarza się, iż dysocjacja przyjmuje rolę swego rodzaju mechanizmu obronnego oraz swoistej ucieczki przed niemożliwym do skonfrontowania lękiem, związanym bezpośrednio z przeżyciem sytuacji traumatycznej. Dodatkowo, w literaturze zwraca się uwagę na skłonność do występowania zaburzeń dysocjacyjnych u osób, które przejawiają niedojrzałe mechanizmy obronne. Wśród niniejszych mechanizmów wyróżniamy: wyparcie, zaprzeczenie i rozszczepienie. Ponadto, osoby o cechach osobowości borderline oraz doświadczające zaburzeń związanych ze stresem, są obciążone większym ryzykiem wystąpienia fugi dysocjacyjnej w przyszłości.
Fuga dysocjacyjna a ciąża i poród
Ciąża i okres okołoporodowy to wyjątkowy czas w życiu kobiety. Niejednokrotnie związany jest on z doświadczaniem silnego stresu, który potęgowany jest przez czynniki pochodzenia wewnętrznego oraz zewnętrznego. Na przykład, zmianami hormonalnymi, niedostateczną ilością i efektywnością snu, lękiem przed spełnieniem się w roli matki. Szczególnie w przypadku kobiet, które zmagały się wcześniej z zaburzeniami na tle psychicznym, wzrasta ryzyko wystąpienia nawrotu choroby. Ponadto, osoby te obciążone są wyższym ryzykiem wystąpienia zaburzeń dysocjacyjnych (w tym fugi dysocjacyjnej).
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że kobiety, które doświadczyły wcześniejszej utraty prenatalnej, są obciążone wyższym stresem okołoporodowym. Dlatego też, tak ważne jest, aby zapewnić im odpowiednią pomoc psychologiczną.
Fuga dysocjacyjna – psychoterapia
Jedyną skuteczną metodą radzenia sobie z konsekwencjami fugi dysocjacyjnej jest psychoterapia. Zarówno środki farmaceutyczne, jak i hipnoza nie przynoszą oczekiwanych efektów. W postępowaniu terapeutycznym najważniejsze jest nabywanie i rozwijanie umiejętności rozpoznawania sytuacji konfliktowych. Sytuacji, które związane są z silnymi emocjami i które mogą doprowadzić do wywołania zaburzeń dysocjacyjnych.
Dodatkowo, istotne jest wykształcenie nowych wzorców reagowania i postępowania w sytuacjach o silnym natężeniu stresu. Osiągnięcie takich efektów możliwe jest tylko dzięki systematycznej terapii prowadzonej przez wykwalifikowanego psychologa lub psychoterapeutę. Więcej na temat tego na czym polega psychoterapia.
Podsumowanie
Nagła utrata pamięci oraz własnej tożsamości przyjmuje katastrofalne w skutkach konsekwencje. Wpływają one nie tylko na życie samego pacjenta, ale również jego najbliższych. Dlatego też, tak ważne jest zapewnienie odpowiedniego i w pełni profesjonalnego wsparcia psychologicznego. Systematyczna terapia jest w stanie zmniejszyć dotkliwość konsekwencji związanych z fugą dysocjacyjną. Ponadto, pomaga zrozumieć pacjentowi mechanizmy, które doprowadziły do wywołania niniejszego zaburzenia. Co ważne, pomoc psychologa przyczynia się do wykształcenia dojrzałych mechanizmów obronnych, które zmniejszą ryzyko wystąpienia ponownego epizodu fugi dysocjacyjnej w przyszłości.
Bilbliografia
- Araszkiewicz A. Zaburzenia dysocjacyjne. W: Bilikiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J, red. Psychiatria, t. 2. Wrocław: Wyd. Urban & Partner; 2002;
- Armstrong DS. Perinatal loss and parental distress after the birth of a healthy infant. Adv. Neonatal Care 2007;
- Bilikiewicz, A., Pużyński, S., Rybakowski, J., Wciórka, J. (2002). Psychiatria, Tom II. Psychiatria kliniczna. Wrocław: Urban i Partner;
- Boon, S., Matthess, H. (2017). Trauma and dissociation symptoms interview (TADS-I), version 1.9. [niepublikowany protokół klinicznego wywiadu ustrukturyzowanego]. Maarssen; Suzette Boon Prywatna Praktyka Kliniczna;
- Dell, P. (2006). A new model of dissociative identity disorder. Psychiatric Clinics, 29;
- Grabe HJ, Spitzer C, Freyberger HJ. The relationship of dissociation to temperament and charakter in men and women. Am. J. Psychiatry 1999; 156: 1811–1813;
- Nijenhuis, E. (2015). The trinity of trauma: ignorance, fragility, and control. Bristol, CT: Vandenhoeck & Ruprecht;
- Pietkiewicz, I.J., Tomalski, R. (2018). Zaburzenia związane z traumą – perspektywa teoretyczna. Czasopismo Psychologiczne, 24;
- Stadlmayr W, Bitzer J, Amsler F, Simoni H, Alder J, Surbek D, Bürgin D. Acute stress reactions in the first 3 weeks postpartum: a study of 219 parturients. Eur. J. Obstet Gynecol. Reprod. Biol. 2007;
- Steele, K., Boon, S., van der Hart, O. (2016). Treating trauma-related dissociation. A practical, integrative approach. New York, NY, USA: W.W. Norton & Company.
