Szantaż emocjonalny – jak rozpoznać?

Czym jest szantaż emocjonalny? Jak go rozpoznać? Czy szantaż emocjonalny w małżeństwie może przekreślić związek? Szantaż emocjonalny jest narzędziem, które umożliwia dążenie do swoich celów danej osobie. Wykorzystuje przy tym agresję, smutek lub obietnice. Szantaż emocjonalny stosowany jest nie tylko przez partnerów w związku, ale również przez dzieci i rodziców. Co robić, by nie paść ofiarą szantażysty? Jak sobie radzić z szantażem emocjonalnym?

Czym jest szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny nieprzyjemnym narzędziem, stosowanym zazwyczaj przez bliskie osoby, dla osiągnięcia własnych celów. Zaobserwowano to doświadczenie w relacjach między małżonkami, partnerami, rodzicami i dziećmi, a także pomiędzy przyjaciółmi. Szantażysta, stosując różne metody, usiłuje wywrzeć na drugiej osobie presję tak, by ta postępowała wedle „widzi mi się” szantażysty. Szantażysta oddziałuje na emocje ofiary, co sprawia, że ukrywa swoje prawdziwe intencje. W swojej ofierze wywołuje strach, poczucie winy oraz obowiązku. Szantażysta może składać obietnice, które spełni po wykonaniu przez ofiarę danego zadania. Zazwyczaj nigdy nie dochodzi do ich spełnienia. Szantażysta może w agresywny sposób atakować słownie, przejawiać głęboki smutek i żal, lub nawet symulować chorobę. Ofiara pełna poczucia winy zaczyna dostosowywać się do woli szantażysty. Z czasem bardzo podupada na zdrowiu psychicznym.

Szantaż emocjonalny jest dość powszechnym zjawiskiem. Wiele komunikatów wysyłanych i odbieranych przez nas każdego dnia może stanowić formę szantażu emocjonalnego. Szantaż emocjonalny w związku może objawiać się zdaniem – „Jakbyś mnie naprawdę kochał, kupowałbyś mi kwiaty i poświęcał więcej czasu”. Efektem tych słów jest wzbudzenie poczucia winy w partnerze, który zacznie zachowywać się w sposób oczekiwany przez szantażystę. Niestety wiele osób, które posługuje się szantażem emocjonalnym w codziennym życiu, nie zdaje sobie z tego sprawy. Zaburzona komunikacja oraz relacje z najbliższymi mogą wywoływać w szantażyście poczucie lęku, co z kolei popycha go do ponownego stosowania szantażu. Ofiary szantażu emocjonalnego nawet przez wiele lat potrafią, nieświadomie wykonywać to, czego oczekuje szantażysta.

Jak rozpoznać szantaż emocjonalny?

Ze względu na to, że zjawisko szantażu emocjonalnego zazwyczaj zachodzi pomiędzy osobami pozostającymi w bliskich relacjach, ciężko go rozpoznać. Szantażysta bez względu na to, czy robi to świadomie, czy nie, stara się nakłonić drugą osobę do postępowania wedle jego woli. Może robić to na kilka sposobów.

Wyróżnia się cztery podstawowe postawy, charakterystyczne dla szantażysty emocjonalnego:

• Szantażysta, który nie osiąga zamierzonego celu, staje się agresywny. Jawna złość może objawiać się na różny sposób. Szantażysta może krzyczeć i grozić. Agresja może również przybrać bierną formę. Wówczas szantażysta ucieka się do milczenia, które może trwać nawet tygodniami.
• Osoba uciekająca się do szantażu emocjonalnego, może zapewniać drugą osobę o tym, że doświadczy trwałego smutku i cierpienia jeśli jej oczekiwanie nie zostaną spełnione. Ofiara chcąc nie dopuścić do znacznego przygnębienia, a nawet załamania się szantażysty, stara się go zadowolić na wszelki możliwy sposób.
• Szantażysta może jawić się jako osoba wiecznie cierpiąca, wzbudza tym samym poczucie winy w ofierze, która zdaje się myśleć, że to ona jest odpowiedzialna za stan szantażysty. Kiedy ofiara zaczyna interesować się stanem szantażysty, ten zazwyczaj odpowiada, że nic się nie dzieje i pogrąża się w ostentacyjnym smutku.
• Czwartą najbardziej charakterystyczną postawą szantażysty emocjonalnego jest kuszenie. Szantażysta obiecuje swojej ofierze pewne nagrody, za postępowanie zgodnie z myślami i celami szantażysty. Ofiara jest przeświadczona o tym, że uleganie szantażyście jest w stanie osiągnąć pewne profity. Szantażysta jednak nie robi niczego bez celu, oferowane nagrody są w gruncie rzeczy dobrze obmyślone. Prowadzą jedynie do zdobycia celu szantażysty.

Szantażysta emocjonalny manipuluje obrażaniem się, fochem, płaczem, cichymi dniami, naburmuszeniem, grożeniem i odgrażaniem się. Życie z szantażystą zmusza ofiarę, do dostosowania się do wyznaczonych przez szantażystę reguł. Manipulują, udając bezbronnych, a tymczasem dobrze wiedzą co robią.

Kim jest szantażysta?

Szantażystą jest zazwyczaj osoba z bliskiego otoczenia. Osoba stosująca szantaż emocjonalny to zazwyczaj osoba o usposobieniu egocentrycznym. Strategie emocjonalne, które stosują pomagają jedynie zadbać o ich potrzeby, które w ich mniemaniu są najważniejsze. Szantażysta nie potrafi zrozumieć, że uczucia i potrzeby innych, zwłaszcza bliskich osób są tak samo ważne. Bardzo często osoby stosujące szantaż emocjonalny są osobami samotnymi i zagubionymi. Stosowanie szantażu emocjonalnego stanowi dla takich osób mechanizm obronny. Chęć pozostania w bliskiej relacji z drugą osobą jest bardzo silna, jednak ze względu na niskie poczucie wartości, szantażysta uważa, że może liczyć na obecność drugiej osoby, uciekając się do manipulacji. Takie zachowanie sprawia, że szantażysta tkwi w toksycznym związku, z którego podświadomie wcale nie jest zadowolony.

Szantaż emocjonalny w rodzinie

Zjawisko szantażu emocjonalnego bardzo często występuje w rodzinie. Rodzice stosują szantaż emocjonalny w celu zdobycia kontroli nad dzieckiem, zwłaszcza dorosłym. Niektórym rodzicom ciężko pogodzić się z tym, że dziecko dorosło, pragnie się wyprowadzić i założyć własną rodzinę. Kiedy dziecko podejmuje decyzje niezgodne z oczekiwaniami rodziców, ci starają się go szantażować strasząc nie udzieleniem pomocy finansowej lub wsparcia, lub grożąc chorobą i nieporadnością związaną z podeszłym wiekiem. Oczywiście dzieci mają wybór. Pozostać z rodzicami w domu i udać się na studia, które cieszą się poparciem rodziców. Rodzice szantażują również młodsze dzieci. Zazwyczaj można spotkać się z postawą typu „Będę cię kochać, jak będziesz grzeczna”, „Będę z ciebie dumna tylko wtedy, gdy zdobędziesz najlepsze stopnie”. Dziecko chcąc sprostać oczekiwaniom rodziców, w końcu poddaje się ich woli. Powodowane niezadowoleniem z ich strony oraz narastającym poczuciem winy, dzieci robią to, czego oczekują rodzice.

W rodzinach szantażystą może być również dziecko. Mali szantażyści manipulują krzykiem i płaczem. Rodzice chcący zaznać odrobiny spokoju, ulegają naciskom dziecka. Uległa reakcja ze strony rodziców, nie jest pozytywna. Dziecko uczy się, że szantażem może osiągnąć własne cele. Takie dziecko z całą pewnością powieli ten ‘sprawdzony’ schemat w życiu dorosłym.

Szantaż emocjonalny w związku

Szantaż emocjonalny w małżeństwie, czy też nieformalnym związku dwojga ludzi jest bardzo często spotykanym zjawiskiem. Przykładów szantażu emocjonalnego w związku może być naprawdę wiele. Szantażysta może symulować chorobę, która może uchronić go przed niechcianym wydarzeniem. Przykładem może być wizyta teściów. Szantażysta może również odgrywać sceny zazdrości, stroić fochy lub manipulować cichymi dniami, tylko i wyłącznie dla osiągnięcia swoich korzyści. Ofiara szantażysty czuje się przygnębiona i przepełniona poczuciem winy. Stara się jednak robić wszystko to, czego wymaga szantażysta. Z miłości rezygnuje z własnych pragnień, aby móc zadowolić partnera, który go manipuluje.

Warto zaznaczyć, że pojęcie szantażu emocjonalnego w związku jest mocno nadużywane. Nie w każdym związku, w którym kuleje komunikacja między partnerami, mamy do czynienia z szantażem. Wspólne życie jest pełne kompromisów, małżonkowie powinni o tym pamiętać. Bardzo często szantaż emocjonalny jest oznaką przemocowej relacji.

Szantaż – kto jest najbardziej podatny?

Manipulant posługujący się szantażem emocjonalnym jest bardzo przebiegły. Właśnie dlatego ofiarą szantażysty może paść tak naprawdę każdy. Przejawianie niektórych cech, może jednak wyjątkowo narażać na poddanie się manipulantowi. Szczególnie narażone są osoby posiadające niską samoocenę, odczuwanie dużej potrzeby akceptacji ze strony innych. Dużym ułatwieniem dla manipulanta jest brak asertywności u ofiary i problem w wyznaczeniu pewnych granic. Ofiary szantażu emocjonalnego mają również problem z samodzielnym podejmowaniem decyzji.

Jak sobie radzić z szantażem emocjonalnym?

Osoba, która zda sobie sprawę z tego, że ulega żądaniom szantażysty, powinna sprzeciwić się praktykowaniu manipulacji. Manipulowanie za pomocą szantażu emocjonalnego jest toksyczną formą komunikacji, nie tylko w związku, ale we wszystkich stosunkach międzyludzkich. Należy powiedzieć stanowcze nie manipulacji. Oczywiście dbanie o potrzeby najbliższych jest bardzo ważne, jednak należy podchodzić do nich we właściwy sposób. W opieraniu się manipulacji pomocna jest asertywność. Wypracowanie asertywności wymaga jednak pracy, zwłaszcza przy podniesieniu własnej samooceny. Dzięki tej cesze, ofiara będzie mogła grzecznie i stanowczo odmówić szantażyście, nie obawiając się odrzucenia oraz innych konsekwencji swojej postawy. Jeśli zauważasz, że w twojej rodzinie lub relacjach z inną bliską osobą pojawiło się zjawisko szantażu emocjonalnego, powinieneś zdobyć się na odbycie szczerej rozmowy z szantażystą. Warto również skorzystać z pomocy specjalisty.

Szantaż emocjonalny – pomoc psychologa

Osoby borykające się z problemem szantażu emocjonalnego w związku powinny zgłosić się z tym problemem do psychologa. Manipulant często stosuje szantaż emocjonalny, nie zdając sobie z tego sprawy. Psycholog pomoże dostrzec problem oraz pomoże go rozwiązać, jednak będzie to wymagać pracy od obu stron – od szantażysty i od ofiary. Szantażysta może czuć się zdezorientowany, a nowy sposób postępowania i komunikacji w związku może rodzić w nim strach. Dla ofiary, sprzeciwianie się szantażyście również nie jest czymś naturalnym. Ofiara manipulacji może zmagać się ze strachem przed odrzuceniem i rosnącym poczuciem winy. Psychoterapeuta pomoże obu stronom nazwać targające nimi uczucia oraz uporać się z nimi. Pomoc psychologiczna może wiązać się w tym wypadku z połączeniem terapii par z terapią indywidualną. Podczas indywidualnej terapii ofiara będzie mogła skupić się na wypracowaniu asertywności, a szantażysta na zmianie zasad, jakimi kieruje się w codziennym życiu z najbliższą osobą.