Mechanizm obronny to reakcja naszego organizmu na bardzo silne emocje, z którymi ciężko jest sobie poradzić. Pojawiają się, jako ochrona przed zagrożeniem. Warto przyjrzeć się bliżej mechanizmom obronnym, ich rodzajom oraz funkcjom. Dzięki temu można zrozumieć, w jaki sposób funkcjonuje nasz organizm.
Spis treści
Na czym polegają mechanizmy obronne?
Mechanizm obronny stosowany jest przez wiele osób. Organizm broni się, niejako unikając zagrażającym dla niego sytuacjom. Mechanizm ten to pewnego rodzaju bariera, która pomaga w uporaniu się z ciężkimi uczuciami, takimi jak lęk, wstyd czy poczucie winy. Mechanizmy obronne pojawiają się zwykle nieświadomie, zniekształcają one w pewien sposób rzeczywistość, tak by nie stanowiła ona w żaden sposób zagrożenia. W życiu spotykają nas różnego rodzaju sytuacje, czasem sam organizm instynktownie reaguje, zwłaszcza gdy pewne myśli i uczucia mogą okazać się zbyt trudne dla świadomego umysłu, właśnie wtedy mówimy o wystąpieniu mechanizmu obronnego.
Mechanizmy obronne psychologia i wpływ na nasze życie
Jak używanie mechanizmów obronnych wpływa na nasze życie? Można powiedzieć, że nie mają one ani dobrego, ani złego wpływu na nasze życie. Niektóre mechanizmy stosowane przez nasz organizm mogą w pewien sposób być niezdrowe, jednak inne pozwalają na prowadzenie zwyczajnego życia, w obliczu dużych problemów. Można powiedzieć, że używanie mechanizmów obronnych jest czymś naturalnym. W pewnych wypadkach mechanizmy obronne mogą mieć destrukcyjne działanie. Problemy pojawiają się w wyniku nadużyć tych mechanizmów. Człowiek wtedy działa tak, by odsuwać problemy, zamiast je rozwiązywać. Aby móc lepiej zrozumieć, na czym polegają mechanizmy obronne, warto zapoznać się z ich podstawowymi typami.
Mechanizmy obronne: Przemieszczenie
Przemieszczenie jest bardzo często stosowanym mechanizmem ochronnym organizmu. Przemieszczeniu ulegają negatywne emocje. Przykładem może być ciężki i stresujący dzień w pracy. Negatywne uczucia, złość i agresja mogą wręcz rozsadzać człowieka od środka. Wiele osób nie może sobie pozwolić na wyładowanie nerwów w bezpieczny sposób, na przykład udając się na siłownię zaraz po pracy. Udając się do domu, osobę taką można przyrównać do bardzo mocno napompowanego balona. Wystarczy drgnięcie, a pęknie. W ten sposób negatywne emocje i złość osoba taka przelewa na najbliższych członków rodziny. Mechanizm ten nie jest pozytywny, może wręcz wpłynąć na znaczne pogorszenie kontaktów w rodzinie i z najbliższym otoczeniem. Sfrustrowany człowiek może przenosić swoje emocje również na zwierzęta. Przemieszczenie zwykle kierowane jest w stronę osób, które podświadomie są mniejszym zagrożeniem, niż na przykład szef.
Mechanizmy obronne: Odmowa
Odmowa to kolejny bardzo często stosowany mechanizm obronny. W pewnych sytuacjach nasza podświadomość odmawia przyjęcia pewnych faktów. Dana osoba podświadomie zaprzecza pewnym rzeczom, czy sytuacjom i całkowicie je odrzuca, nie akceptując rzeczywistości taką, jaka jest. Czasem człowiek sam przed sobą nie chce się przyznać do tego, że pewne rzeczy się dzieją, łatwiej nie dopuszczać pewnych faktów do świadomości. Przykładem może być alkoholik, który oszukuje sam siebie, że nie ma problemu z nadużywaniem alkoholu. Tłumaczy sobie, że przecież może rzucić, kiedy zechce. Odmowa dotyczy też brania odpowiedzialności za swoje czyny. Choć ktoś może przyjąć jakiś fakt do świadomości, to nie interesuje się konsekwencjami danych czynów, ani nie bierze za nic odpowiedzialności. Postanawia zrzucić to na innych. Dokładnie w taki sposób zachowują się małe dzieci.
Racjonalizacja
Racjonalizowanie, to nic innego, jak wyjaśnianie niepożądanego zachowania lub przyjętej postawy w logiczny i składny sposób. Osoba taka nie zdradza prawdy na temat tego, co faktycznie pobudziło ją do działania, czy określonego zachowania. Osoby, które często korzystają z tego rodzaju mechanizmu obronnego, zawsze mają coś na swoje wytłumaczenie. Chodzi nie tylko o wytłumaczenie swojego zachowania w oczach innych, ale również w swoich. Przykładem może być nieudane ciasto lub obiad. Osoba racjonalizująca swoje zachowanie nie powie, że wypiek nie udał się ze względu na oczywistą pomyłkę, lub brak umiejętności. Możemy się raczej spodziewać wytłumaczenia typu – „dostałam zły przepis”, „mama nie nauczyła mnie piec ciast”, „ten piekarnik jest stary i wadliwy”. Jaki wpływ ma racjonalizacja na człowieka, który ucieka się do jej stosowania? Można powiedzieć, że w pewien sposób dba on o to, by nic nie zagroziło jego poczuciu własnej wartości oraz samooceny. Zrzucając winę na innych, osoba taka wychodzi „cało” z kłopotliwej sytuacji.
Represja, czyli wyparcie
Efekt wypierania to mechanizm obronny polegający na wyparciu traumatycznych przeżyć. Syndrom wyparcia charakterystyczny jest dla osób, które przeżyły bardzo ciężkie chwile w swoim życiu. Psychika wykorzystuje represje w celu ochrony przed trudnymi wspomnieniami, zwłaszcza z okresu dzieciństwa. Wyparcie pojawia się w momencie, gdy osoba usilnie próbuje zapomnieć złe doświadczenia. Nie da się wymazać na życzenie swoich wspomnień, jednak można zapomnieć o negatywnych przeżyciach na długi czas. Właśnie w ten sposób działa mechanizm wyparcia. Wyprzeć ze świadomości można myśli, uczucia oraz bolesne wspomnienia. Myśli, które uległy represji nie zostały zniszczone i chociaż się o nich nie pamięta, to są w podświadomości i w pewien sposób dalej mogą oddziaływać na życie danego człowieka. Przykładem może być osoba, która doświadczyła pewnego rodzaju traumy w dzieciństwie, jak na przykład znęcanie się emocjonalne lub psychiczne. Choć mechanizm wyparcia postarał się o to, by przykre wspomnienia nie zaprzątały głowy takiej osoby, to mimo wszystko osoba taka może mieć problemy w nawiązywaniu poprawnych relacji z otoczeniem, lub w tworzeniu związku z partnerem.
Sublimacja
Co to jest sublimacja? Sublimacja polega na przekierowaniu swoich złych i negatywnych myśli na inny obiekt, lub dawanie upustu złym emocjom poprzez określone działanie. Dana osoba uwalnia się od negatywnych emocji takich, jak złość, niezadowolenie, czy frustracja podejmując się różnego rodzaju aktywności fizycznej. Sublimacja pozwala na pozbycie się złości w zdrowy dla organizmu sposób. Według Freuda Sublimacja jest mechanizmem obronnym, którego używają dojrzałe osoby.
Projekcja
Projekcja w psychologii należy do grupy mechanizmów obronnych. Polega ona na pewnego rodzaju przeniesieniu własnych myśli, uczuć i emocji na inne osoby w najbliższym otoczeniu. Jest to pewnego rodzaju wyładowanie frustracji oraz pewnego rodzaju zniekształcenie rzeczywistości. Osoba pełna negatywnych emocji ma wrażenie, że wszyscy wokół są sprzymierzeni przeciwko niej. W taki oto sposób nadaje im swoje złe emocje. Przykładem może być rozmowa, w której jedna ze stron jest zdenerwowana, rozmawia w emocjonujący, nerwowy sposób wręcz wykrzykując myśli, które chce przekazać. W pewnym momencie zaczyna zarzucać swojemu spokojnemu rozmówcy poddenerwowanie, które w rzeczywistości w ogóle nie jest jego udziałem. W ten sposób sfrustrowana osoba niejako przerzuca swoje złe emocje.
Mechanizmy obronne: Regresja
W wyniku ciężkich do przeżycia emocji lub sytuacji niezwykle stresujących, organizm może bronić się, używając mechanizmu obronnego, jakim jest regresja. Regresja to pewnego rodzaju cofnięcie się w etapach rozwoju. Nadmiar stresu może doprowadzić do zachowań charakterystycznych dla dzieci, takich jak ssanie kciuka, moczenia się w nocy, nadmiernej drażliwości połączonej z płaczliwością. Regresji mogą ulegać nie tylko dzieci, ale również dorośli.
Mechanizmy obronne: Intelektualizacja
Kolejnym mechanizmem obronnym, jakiemu się przyjrzymy, jest intelektualizacja. Ten mechanizm obronny polega na oddzieleniu odczuwanych emocji, zwłaszcza skrajnych, od logicznego myślenia. Do takiego zachowania dochodzi w wyniku stresujących sytuacji, podczas których konieczne jest podjęcie pewnych decyzji, niezbędnych do dalszego działania. Emocje takie jak rozdrażnienie, lęk, frustracja, żal i rozpacz w znaczący sposób mogą utrudnić logiczne i konstruktywne myślenie. Właśnie wtedy dochodzi do intelektualizacji. Przykładem może być informacja o zachorowaniu na śmiertelną chorobę. Smutek oraz rozpacz w takiej sytuacji są czymś naturalnym. Na skutek intelektualizacji osoba taka jest w stanie odsunąć te głębokie emocje na bok, by móc zająć się obmyśleniem sposobu leczenia i przeanalizowania faktów na chłodno.
Mechanizmy obronne: Reakcja upozorowana
Reakcja upozorowana jest zachowaniem przeciwnym do naszych wewnętrznych emocji. Podczas reakcji upozorowanej dana osoba wypiera odczucia, które faktycznie odczuwa. Prawdziwe uczucia ulegają zniekształceniu. Tego rodzaju mechanizm obronny występuje zazwyczaj podczas odczuwania frustracji, czy zazdrości. Reakcję upozorowaną dobrze oddaje nadmiernie przyjacielski stosunek do osoby, którą nie darzy się sympatią.
Mechanizmy obronne: Fiksacja
Fiksacje to wyuczone zachowania, które uniemożliwiają dopuszczenie do świadomości innych myśli. Fiksacje to rutynowo wykonywane czynności, nad którymi osoba wykonująca je w ogóle się nie zastanawia. Mechanicznie wykonywane czynności mają daną osobę uchronić przed lękiem, dotyczącym tego, czego nie zna. Dużo mówi się o fiksacji wśród dzieci. Następuje wówczas zatrzymanie rozwoju dziecka, które nie chce robić postępów ze względu na lęk przed nieznanym. Pewnego rodzaju fiksacją jest palenie papierosów.
Nie wszystkie mechanizmy obronne stosowane przez nasz organizm są pozytywne. Choć w pewien sposób chronią nas przed stresem i zagrożeniem, to mogą powodować innego rodzaju problemy, na przykład w relacjach z osobami z najbliższego otoczenia. Mechanizmy obronne są naturalną reakcją obronną, jednak nie należy bagatelizować ich negatywnych symptomów. Przykładem może być przemieszczenie, które prowadzi do wyładowywania nerwów na najbliższych. Jeśli zauważymy u siebie negatywne skutki działania mechanizmów obronnych, warto skonsultować się z psychologiem. Pomoże on przeanalizować podłoże pojawienia się tych mechanizmów, oraz udzieli wskazówek, dzięki którym można będzie przekształcić je w zrównoważoną formę. Psycholog podpowie również, w jaki sposób najlepiej radzić sobie w stresujących sytuacjach.
