Uzależnienie od Internetu jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Obecnie nie jest jeszcze wymieniane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD) publikowanej przez Światową Organizację Zdrowia ani w Klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM). Niemniej nałóg korzystania z sieci jest chorobą i to nie mniej niebezpieczną niż np. alkoholizm. Jako pierwsza zwróciła uwagę na ten fakt amerykańska psycholog Kimberly Young. Z jej badań przeprowadzonych jeszcze pod koniec XX wieku wynikało, że osoby uzależnione spędzają w sieci średnio 35 godzin tygodniowo. Według opracowanych przez Young metod diagnostycznych około 6% populacji to internetoholicy.
Spis treści
Czym jest uzależnienie od Internetu?
Współcześnie Internet stał się podstawowym nośnikiem informacji. W znacznej mierze zastąpił tradycyjną pocztę, papierową prasę czy biblioteki. Dla wielu osób jest środowiskiem pracy. Niemal wszyscy używają go jako narzędzia komunikacji ze znajomymi, a nawet z najbliższymi. Z wykorzystaniem sieci robi się zakupy, załatwia sprawy w urzędach, opłaca rachunki, ogląda filmy, słucha muzyki, uczestniczy w wydarzeniach kulturalnych czy sportowych. Coraz częściej przez Internet dokonuje się rzeczy do niedawna tak niewyobrażalnych. Na przykład jak zabieg operacyjny prowadzony przez chirurga znajdującego się w innym zakątku świata niż pacjent.
Na co dzień większość osób stale „podłączonych” jest do sieci poprzez smartfona. Poniekąd mieszkańcy wszystkich cywilizowanych krajów są dziś uzależnieni od Internetu, bo brak dostępu do niego paraliżuje normalną aktywność. Na tej samej zasadzie jednak ludzie nie są już w stanie funkcjonować bez elektryczności. Istnieje subtelna różnica między nieustannym byciem online a nałogiem. W pierwszym przypadku Internet jest jedynie bardzo użytecznym, podnoszącym komfort życia narzędziem, po które nie sięga się, gdy nie jest potrzebne. W drugim – to człowiek podporządkowany jest sieci, a sposób, w jaki z niej korzysta, nie podlega jego kontroli i przynosi niemal wyłącznie negatywne konsekwencje.
Jakie są przyczyny uzależnienia od Internetu?
Kompulsywne korzystanie z sieci to problem, który najczęściej dotyka młodych ludzi (w tym dzieci) nieznających świata bez Internetu i nienauczonych zaspokajania swoich potrzeb bez jego użycia. Niemniej uzależnienie od Internetu występuje we wszystkich grupach wiekowych. U jego podłoża leżą takie same przyczyny, jak w przypadku innych nałogów np. uzależnia od zakupów czy uzależnienia od nikotyny. Zwykle popadają w nie osoby zmagające się z różnego typu problemami emocjonalnymi, niską samooceną, trudnością w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Internet to szczególnie atrakcyjna „używka”, ponieważ stanowi doskonały substytut realnego świata, w którym chorzy nie potrafią funkcjonować. W sieci zaś, mogąc pozwolić sobie na całkowitą anonimowość, a wręcz przyjęcie innej tożsamości, osoby na co dzień zakompleksione, niepewne siebie i pełne lęków mogą czuć się swobodnie.
Co więcej, wirtualna rzeczywistość stwarza im możliwość osiągania sukcesów czy zaspokajania emocjonalnych potrzeb, co nie przydarza im się w prawdziwym życiu. Dlatego internetoholicy to często dzieci i nastolatkowie pozbawieni dostatecznego zainteresowania ze strony dorosłych. Często są to ludzie samotni lub żyjący w niesatysfakcjonujących związkach albo osoby, które z życia społecznego wyklucza niepełnosprawność.
Objawy uzależnienie od Internetu
Symptomy uzależnienia od Internetu są bardzo podobne do tych, które towarzyszą alkoholizmowi czy patologicznemu hazardowi. Od zdrowego korzystania z sieci (choćby trwającego wiele godzin) internetoholizm różni się tym, że:
- traci się kontrolę nad czasem spędzanym online,
- kosztem tej aktywności zaniedbuje się inne sfery życia,
- w miarę pogłębiania się nałogu trzeba spędzać w sieci coraz więcej czasu,
- użytkownik nie jest w stanie w inny sposób zaspokoić swoich istotnych potrzeb.
Typowymi objawami u osoby uzależnionej od Internetu są:
- przymus nieustannego zaglądania na portale społecznościowe czy kontrolowania sytuacji w grze prowadzonej online;
- poczucie silnego dyskomfortu w obliczu ograniczenia dostępu do sieci (włącznie z objawami somatycznymi zespołu abstynencyjnego, takimi jak obniżony nastrój, pobudzenie psychoruchowe, problemy ze snem, drażliwość, agresja);
- ukrywanie faktu, że spędza się zbyt wiele czasu na aktywnościach w sieci;
- dostosowywanie planu dnia do potrzeby korzystania z Internetu;
- zaniedbywanie obowiązków i ograniczanie czasu przeznaczonego na sen czy higienę, by poświęcić go aktywnościom online;
- utrata dotychczasowych zainteresowań na rzecz aktywności w sieci.
Skutki uzależnienia od Internetu
Konsekwencje uzależnienia od Internetu dotyczą wszystkich obszarów życia chorego. W pierwszej kolejności nałóg odbija się na jakości jego relacji społecznych w realnym świecie. Internetoholik stopniowo wycofuje się z niego, ograniczając kontakty ze znajomymi, przyjaciółmi, nawet z rodziną. Pomiędzy nią a chorym zwykle dochodzi do coraz częstszych konfliktów na tle nałogu (np. w związku z zaniedbywaniem przez internetoholika domowych obowiązków), co dodatkowo pogarsza sytuację. Emocje osoby uzależnionej skoncentrowane są wokół wirtualnych znajomości, co może stać się nawet przyczyną rozpadu rodziny.
Dotkliwym skutkiem uzależnienia od Internetu są także narastające problemy w sferze życia zawodowego (lub – w przypadku dzieci i młodzieży – w nauce). Początkowo odczuwalny staje się spadek wydajności internetoholika. Z czasem coraz więcej czasu zdarza mu się poświęcać internetowym aktywnościom w godzinach pracy/lekcji. Zaczyna się spóźniać lub w ogóle nie zjawiać się w biurze/szkole. W przypadku dorosłych taka sytuacja często kończy się utratą pracy i związanymi z tym problemami finansowymi. Ponadto u najmłodszych internetoholików może oznaczać konieczność powtarzania klasy czy wykreślenie z listy studentów.
Spędzanie długich godzin przy komputerze skutkuje także rozmaitymi dolegliwościami somatycznymi. Na przykład pogorszeniem się jakości widzenia, bólami głowy, pleców, zespołem cieśni nadgarstka, przyrostem masy ciała, zaburzeniami snu, wzrostem podatności na infekcje. W związku z brakiem ruchu, nieprawidłową dietą i niedoborami snu dochodzi do stopniowego wycieńczenia organizmu. Z czasem pogorszeniu ulegają zdolności poznawcze (pamięć, koncentracja). Dodatkowo pogarsza się samopoczucie psychiczne (dochodzi do zaburzeń nastroju, które mogą przerodzić się w depresję).
Na czym polega leczenie uzależnienia od Internetu?
Ze względu na duże podobieństwo mechanizmów rządzących uzależnieniem od Internetu do tych, które działają w przypadku alkoholizmu, w leczeniu obu nałogów wykorzystuje się podobne programy terapeutyczne. Chory musi przede wszystkim przyznać się do swojego problemu przed samym sobą i zdecydować na leczenie. Jest to często najtrudniejszym krokiem. Wiele osób trafia do specjalisty dopiero wówczas, gdy zmusza ich do tego poważny kryzys, np. utrata pracy.
Leczenie opiera się na metodach terapii poznawczo-behawioralnej. Internetoholik musi zrozumieć swój nałóg (co jest możliwe dzięki psychoedukacji) i wypracować nowe zachowania związane z korzystaniem z sieci. Całkowita abstynencja, jaką zaleca się w przypadku alkoholizmu czy narkomanii, jest praktycznie niemożliwa. Więc cel terapii to odzyskanie przez chorego kontroli nad aktywnościami w Internecie. Dzięki starannie opracowanemu planowi dnia korzysta z niego tylko w zakresie niezbędnego minimum i pod kontrolą bliskich osób. Resztę grafiku powinien wypełnić kontakt z rodziną i przyjaciółmi, czas na zarzucone hobby czy aktywność fizyczną.
Osoby uzależnione od Internetu mogą korzystać z grup wsparcia wzorowanych na wspólnotach anonimowych alkoholików. W oparciu o ich doświadczenia została opracowana wersja programu 12 kroków dla uzależnionych od Internetu. Uzależnienie od internetu warto leczyć.
Bibliografia:
M. Rowicka, Uzależnienia behawioralne. Terapia i profilaktyka, Warszawa 2015.
Internet a psychologia. Możliwości i zagrożenia, red. W. Paluchowski, Warszawa 2009.
