Narcystyczna Matka

Dla większości z nas, słowo matka stanowi synonim dobra i poczucia bezpieczeństwa. W końcu to właśnie ona, od samego poczęcia otacza nas opieką i każdego dnia dba o to, abyśmy nie doznali krzywdy. Niestety, z powyższym obrazem matki nie mogą zgodzić się wszyscy. Zdarzają się sytuacje, w których słowo „matka” przywodzi na myśl uczucie rozczarowania, bezsilności, a nawet złości. Przyczyną niniejszego stanu rzeczy może być relacja z narcystyczną matką. Jakie cechy może przejawiać? I czy dzięki psychoterapii możliwe staje się naprawienie więzi z matką, dla której nigdy nie byliśmy wystarczająco dobrzy? Odpowiedzi na te pytania oraz najważniejsze kwestie związane z niniejszym tematem, omówione zostały w dalszej części artykułu.

Charakterystyka osobowości narcystycznej

Narcyzm uznawany jest za jedno z najstarszych określeń charakteryzujących osobowość człowieka. Jego etymologia nierozerwalnie związana jest z mitologią i mitem o Narcyzie. W tej historii, zapatrzony w siebie młodzieniec staje się ofiarą własnego odbicia, w wyniku czego ponosi śmierć. We współczesnej literaturze psychologicznej, osobowość narcystyczna opisywana jest jako mająca bezkrytyczny stosunek do samego siebie, połączony niejednokrotnie z umniejszaniem zasług oraz osiągnięć innych osób. Nawiązanie trwałej relacji z osobą o narcystycznym rysie osobowości jest niezwykle trudne. Niełatwo jest bowiem dogodzić i spełnić oczekiwania osoby, która we własnej ocenie postępuje idealnie, więc tego samego wymaga od innych. Narcystyczna matka również spełnia cechy tej osobowości.

Jaka jest narcystyczna matka?

Mianem narcystycznej matki określa się osobę przejawiającą narcystyczne cechy osobowości, lub u której zdiagnozowane zostało narcystyczne zaburzenie osobowości. W relacji z dzieckiem jest ona skłonna do tworzenia ścisłych więzi, które niejednokrotnie charakteryzują się zaborczością. Niemniej jednak, cechą charakterystyczną dla narcystycznej matki jest zazdrość, którą może przejawiać wobec własnych dzieci, z powodu wzrastającego poczucia ich niezależności. Niezależność dziecka oznacza bowiem dla niej jego utratę, a co za tym idzie, stratę wszelkich gratyfikacji, jakie związane były z posiadaniem dziecka. Konsekwencją prezentowania niniejszego wzorca jest rozwijanie modelu przywiązania, w którym dziecko niezbędne jest wyłącznie po to, aby przynosić korzyści dla marki. Na przykład, wtedy gdy osoby z bliskiego otoczenia gratulują jej osiągnięć naukowych syna lub córki. Jednak, matce narcystycznej ciężko jest dogodzić, bowiem z każdym dniem stawia ona przed swoim dzieckiem nowe oczekiwania, które z czasem stają się niemożliwe do spełnienia.

Narcystyczna matka –  Cechy charakterystyczne

Obraz narcystycznej matki zdaje się być klarowny. Przejawia ona bowiem wszelkie cechy i formy zachowań, które stawiają w centrum uwagi właśnie ją, a nie jej dziecko. Wśród najpowszechniej występujących cech wyróżniamy:

Po pierwsze: Przejawianie przez nią wyolbrzymionego poczucia własnej wartości. Na przykład, jest ona skłonna do przejaskrawiania historii dotyczących jej własnych osiągnięć. Tym samym, oczekuje ona od innych uznania jej wyższości.

Po drugie: Pochłaniają ją liczne fantazje dotyczące jej nadprzeciętnych zdolności i cech. Na przykład, jest skłonna do snucia wyobrażeń na temat wyjątkowości swojej urody oraz związanym z nią powodzeniu. Jak również wybitnych zdolnościach, które czynią ją bezkonkurencyjną mamą, żoną i pracownikiem.

Po trzecie: Przekonanie o własnej wyjątkowości sprawia, iż uważa ona, że zrozumieć i przebywać w jej towarzystwie mogą tylko nieliczni. Przejawia ona rażące poczucie wyższości, gdy obcuje z ludźmi (w jej mniemaniu) o mniejszej wartości niż ona.

Po czwarte: Często domaga się od innych pochwał dotyczących jej własnej osoby oraz licznych podziękowań skierowanych w jej stronę. Na przykład, jest ona w stanie wymuszać na dziecku, aby przyznawało w towarzystwie innych, iż jest „najlepszą mamą na świecie”.

Po piąte: Przejawia ona poczucie, iż dotyczą ją inne zasady niż innych. Domaga się lepszego, a przede wszystkim wyjątkowego, traktowania zarówno przez swoje dzieci, jak i innych ludzi. Dąży również do tego, aby bez względu na okoliczności, inni dostosowali się do jej oczekiwań.

Po szóste: Może wykazywać skłonność do wykorzystywania innych, w celu osiągnięcia własnych korzyści.

Po siódme: Charakteryzuje ją brak empatii. Nie jest w stanie lub nie zadaje sobie trudu, aby rozpoznać zarówno potrzeby, jak i uczucia innych. Nie jest również skłonna do utożsamiania się z uczuciami własnych dzieci. Na przykład, kiedy dziecko przychodzi zdenerwowane ze szkoły, komunikuje mu, aby poszło do innego pokoju w celu uspokojenia się, ponieważ swoim nerwowym zachowaniem psuje jej nastrój.

Po ósme: Często przejawia uczucie zazdrości wobec innych osób lub uważa, że inne osoby zazdroszczą właśnie jej.

Po dziewiąte: Poprzez swoje zachowanie oraz wypowiedzi wyraźnie pokazuje wobec innych poczucie wyższości i arogancję.

Jak rozpoznać, czy jesteś dzieckiem narcystycznej matki?

Osoby dorosłe, które przejawiają liczne trudności w nawiązywaniu długotrwałych, opartych na zaufaniu i wzajemnym szacunku relacji, często dorastały w cieniu swojej narcystycznej matki. Niemniej jednak, to nie jedyne problemy, jakich można doświadczyć. W celu sportretowania uczuć, jakie mogą towarzyszyć osobom uwikłanym w relację z narcystyczną matką, przygotowaliśmy kilka pytań. Uzyskanie twierdzącej odpowiedzi w większości z nich może wskazywać, iż niniejszy problem dotyczy również Ciebie.

Pytanie 1: Czy kiedy znajdujesz się w trudnej sytuacji życiowej i potrzebujesz szczerej rozmowy ze swoją matką, ta zdaje się Ciebie nie słuchać i szybko przekierowuje temat rozmowy na swoją osobę?

Pytanie 2: Czy doświadczyłeś/doświadczyłaś sytuacji, w których Twoja matka zdawała się być zazdrosna o Twoje osiągnięcia, wygląd lub relacje partnerskie?

Pytanie 3: Czy Twoja matka chwali Cię lub opowiada o Tobie w przesadnie emocjonalny sposób, tylko wtedy, gdy w waszym otoczeniu znajdują się inne osoby?

Pytanie 4: Czy kiedy doświadczasz trudnej sytuacji życiowej (na przykład związanej z rozpadem związku małżeńskiego), Twoja matka zdaje się przejmować wyłącznie tym, co powiedzą inni ludzie? Ponadto, czy w obliczu tych sytuacji masz poczucie, że ważniejsze jest to, jak Twoja matka, a nie Ty się z tym czujesz?

Pytanie 5: Czy kiedykolwiek (zarówno w okresie dzieciństwa, jak i dorosłości) matka dała Ci do zrozumienia, że jesteś odpowiedzialny/odpowiedzialna za jej złe samopoczucie? Na przykład, obwiniała Cię za ból głowy, migrenę?

Pytanie 6: Czy często zdarzają się sytuacje, w których Twoja matka usilnie próbuje wpłynąć na kierunek podejmowanej przez Ciebie decyzji?

Pytanie 7: Czy zdarzają się sytuacje, w których Twoja matka zawstydza Cię w obecności innych. Na przykład, opowiada historię związane z Twoim niepowodzeniem i tym samym przypisuje sobie zasługi, dzięki którym byłeś/byłaś w stanie pokonać przeciwności losu?

Pytanie 8: Czy towarzyszy Ci uczucie, że Twoja matka Cię nie akceptuje? Że nie jesteś dla niej wystarczająco dobry/dobra? Że nie udało Ci się spełnić jej oczekiwań, a osiągane przez Ciebie sukcesy to ciągle za mało?

Pytanie 9: Czy w obliczu sytuacji konfliktowej z matką, ta potrafiła żywić do Ciebie urazę przez długi czas? Ponadto, czy zdarzało jej się w towarzystwie innych wspominać sytuację, w której sprawiłeś/sprawiłaś jej przykrość?

Pytanie 10: Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się doświadczyć uczucia, że nie jesteś kochany lub lubiany przez własną matkę?

Jakie są córki narcystycznych matek?

Niniejszemu zagadnieniu poświęca się coraz więcej miejsca w literaturze psychologicznej. Córki narcystycznych matek dorastają bowiem w „idealnym cieniu”, co istotnie wpływa na ich funkcjonowanie w życiu dorosłym. Często zdarza się, iż matka pragnie wychować córkę na kolejną wersje siebie, w ten sposób przerzucając na nią własne lęki, ego oraz związane z nim niepewności. Przyjęcie takiego modelu wychowania niejednokrotnie związane jest z poczuciem cierpienia. Wśród licznych konsekwencji, jakie wyniknąć mogą z relacji córki z toksyczną matką wyróżnić możemy:

• Tendencję córki do stawiania i realizowania potrzeb innych przed własnymi;
• Obniżone poczucie własnej wartości. Wrażenie, że nigdy nie będzie w stanie spełnić się oczekiwań, jakie stawia matka;
• Problemy z akceptacją własnych słabości. Z uwagi na obniżone poczucie własnej wartości, stanowiące konsekwencję relacji z toksyczną matką, córka często nie pozwala sobie na porażkę. Jej ambicja z czasem nad nią góruje i doprowadzić może do rozwoju istotnych zaburzeń na tle psychicznych i/lub somatycznym;
• Brak poczucia oparcia w postaci matki. Nawet w trudnych sytuacjach życiowych, córki matek narcystycznych czują się jak ich znajome, a nie podopieczne.

Wymienione wyżej przykłady są tylko niewielką częścią konsekwencji, z jakimi zmagać się mogą córki narcystycznych matek. Niejednokrotnie, może dochodzić u nich do istotnych trudności w nawiązywaniu trwałych relacji partnerskich. Ponadto, doświadczanie niniejszego modelu macierzyństwa istotnie wpływa na kształtowanie się postaw rodzicielskich wobec własnego dziecka.

Relacja z narcystyczną matką

Konsekwencje, których doświadczają osoby będące dziećmi narcystycznej matki (lub ojca), niejednokrotnie przyjmują zatrważającą skalę. Dlatego też, tak ważne jest, aby zapewnić im odpowiednie wsparcie psychologiczne. Podczas systematycznych spotkań ze specjalistą, możliwe staje się zrozumienie zachowania matki i powolne oderwanie się od schematu postrzegania świata, w którym dotychczas tkwiliśmy. Tym samym, osoby które do tej pory nie mogły uporać się ze skutkami doświadczanej w dzieciństwie relacji, nabywają umiejętności pozwalające im na lepsze funkcjonowanie w świecie społecznym. Ponadto, dzięki założeniom terapii systemowej, możliwe staje się również wpłynięcie na bezpośrednią relację między narcystyczną matką a córką/synem/dziećmi. Terapia rodziny stwarza bowiem warunki do odbycia szczerej rozmowy, dzięki której możliwe staje się rozpoznanie tkwiących w nas emocji. Poprzez systematyczne spotkania z terapeutą, możliwe również staje się wypracowanie nowych wzorców komunikacji, które pozwalają na efektywne rozwiązywanie sytuacji konfliktowych w przyszłości.

Podsumowanie

Dorastanie w „objęciach” narcystycznej matki stanowi spore wyzwanie dla jej dzieci. Ciągła niemożność sprostania absurdalnym wymaganiom, negatywnie wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości. Osoby, które doświadczyły tego typu relacji, w dorosłym życiu niejednokrotnie odczuwają trudności w nawiązywaniu więzi z innymi ludźmi. Niejednokrotnie, stawiają również przed sobą wygórowane oczekiwania, a ich niespełnienie odbierają jako porażkę. Ponadto, dzieci matek narcystycznych mogą przyjmować jej cechy osobowości i tym samym powielać powyższy schemat w odniesieniu do własnego potomstwa. Dlatego też, tak ważne jest otrzymanie właściwego wsparcia psychologicznego na odpowiednim etapie życia. To właśnie dzięki niemu, możliwe staje się zrozumienie przyczyn naszych problemów i wypracowanie adaptacyjnych wzorców myślenia oraz postępowania w życiu społecznym.

Bezpłatna konsultacja w PsychoCare – wsparcie dla osób zmagających się z trudnościami wynikającymi z relacji z narcystyczną matką

Relacja z narcystycznym rodzicem, szczególnie matką, może wpływać na zdrowie emocjonalne, poczucie własnej wartości i sposób funkcjonowania w dorosłym życiu. Narcystyczna matka często manipuluje uczuciami, wymaga nieustannej uwagi, a jednocześnie może ignorować potrzeby emocjonalne swojego dziecka. Taka relacja pozostawia długotrwały ślad na psychice, prowadząc do trudności w budowaniu zdrowych relacji, obniżonej samooceny czy problemów z wyrażaniem własnych potrzeb.

Jeśli zauważasz, że doświadczasz problemów wynikających z trudnych relacji z matką, zapraszamy na bezpłatną konsultację w PsychoCare. W trakcie spotkania nasi specjaliści pomogą Ci lepiej zrozumieć naturę tej relacji i jej wpływ na Twoje życie oraz przedstawią możliwości terapeutyczne dostosowane do Twojej sytuacji. Konsultacja jest okazją do omówienia Twoich przeżyć z kimś, kto rozumie specyfikę dynamiki relacji z narcystycznym rodzicem oraz może zaproponować metody radzenia sobie z tymi trudnościami.

Skontaktuj się z nami, aby umówić się na bezpłatną konsultację – wspólnie przeanalizujemy Twoją sytuację, omówimy możliwe kroki terapeutyczne i wskażemy, jak pracować nad uwolnieniem się od negatywnego wpływu tej relacji. Nasze wsparcie ma na celu pomóc Ci odzyskać wewnętrzną równowagę i poczucie własnej wartości, które mogą poprawić jakość Twojego życia oraz Twoje relacje z innymi.

Bibliografia:

1. Bazińska R., Drat-Ruszczak K., 2000, Struktura narcyzmu w polskiej adaptacji kwestionariusza Ruskina i Halla, Czasopismo psychologiczne, nr 3–4;

2. Burszta W.J., 2009, Narcystyczna osobowość naszych czasów, Przegląd Polityczny, nr 93;

3. Drat-Ruszczak K., 2003, Osobowość narcystyczna: kiedy i jak motywuje rozbieżność Ja? [w:] B. Wojcieszke, M. Plopa (red.), Osobowość a procesy psychiczne i zachowanie, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”;

4. Lowen A., 1995, Narcyzm – zaprzeczenie prawdziwemu ja, Warszawa: Jacek Santorski i S-ka;

5. McBride, K. (2008). Will I ever be good enough?: Healing the daughters of narcissistic mothers. Simon and Schuster;

6. Pospiszyl K., 1995, Narcyzm. Drogi i bezdroża miłości własnej, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne;

7. Rappoport, A. (2005). Co-narcissism: How we accommodate to narcissistic parents. The Therapist, 1, 1-8;

8. Symington N., 2013, Narcyzm. Nowa Teoria, Gdańsk: Imago;

9. Świątek B., 2011, Narcyzm jako źródło zaburzeń orientacji życiowych człowieka [w:] J. Sieradzan (red.), Narcyzm. Jednostka – Społeczeństwo – Kultura, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku;

10. Warchala M., 2009, Narcyzm nasz powszedni, Przegląd Polityczny, nr 93.