Na przestrzeni swojego życia, chyba każdy z nas doświadczył kiedyś uczucia lęku. Można powiedzieć, że jest on wpisany w naturę człowieka. Bez względu na to, czy został wywołany czynnikami natury somatycznej (na przykład problemami w obrębie układu sercowo-naczyniowego lub zaburzeniami hormonalnymi), czy też psychicznej, na kilka chwil jest on w stanie całkowicie znieść racjonalne postrzeganie postawionego przed nami problemu. Jak rozpoznać lęk? Czym jest brontofobia? I czy opanowanie z pozoru nieuleczalnego strachu w ogóle jest możliwe? Odpowiedzi na te oraz inne pytania, znajdziesz w poniższym artykule.
Lęki i fobie – jak je rozpoznać?
Za wywoływanie lęku odpowiedzialnych może być szereg różnych czynników. Wśród najważniejszych z nich, wyróżniamy te pochodzenia somatycznego, związane z uzależnieniem oraz (największa grupa) zaburzeniami nerwicowymi. Ze względu na szeroką etiologię, dla osiągnięcia sukcesu terapeutycznego niezbędne jest rozpoznanie właściwej przyczyny lęku. W sytuacji, gdy za jego wywoływanie odpowiedzialne jest zaburzenie natury kardiologicznej, konieczne jest zastosowanie odpowiedniego leczenia farmaceutycznego. Kiedy jednak mamy do czynienia z lękiem wywoływanym za pośrednictwem uzależnienia, bezwzględnie wymagane jest przeprowadzenie psychoterapii. Niemniej jednak, jeśli to zaburzenia nerwicowe odpowiedzialne są za wywoływanie uczucia lęku, konieczne będzie zastosowanie zintegrowanego leczenia opartego zarówno o farmakoterapię, jaki i psychoterapię.
Zaburzenia lękowe – podział
Zgodnie z klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10), zaburzenia lękowe zaliczane są do grupy zaburzeń o charakterze nerwicowym. Ze względu na ich objawy oraz przebieg, podzielone są na dwie duże podgrupy:
Po pierwsze: Zaburzenia lękowe w postaci fobii (F40). W tym: agorafobia, izolowane postaci fobii oraz fobie społeczne;
Po drugie: Inne zaburzenia lękowe (F41). W tym: epizodyczny lęk napadowy oraz zaburzenia lękowe o charakterze uogólnionym.
Czym jest fobia?
Pojęcie fobii wywodzi się z języka greckiego. Słowo phobos oznacza w nim bowiem nic innego, jak strach. Fobia w nomenklaturze psychologicznej opisywana jest natomiast jako nadmierny lęk pojawiający się w sytuacji bezpośredniego kontaktu z bodźcem go wywołującym. Na przykład, określoną sytuacją społeczną, zwierzęciem lub przedmiotem. Co ciekawe, osoby zmagające się z fobią są świadome tego, że ich strach jest całkowicie nieracjonalny. Mimo to, nie są w stanie go opanować. Dlatego też, konsekwentnie unikają zarówno sytuacji, przedmiotów, jak i miejsc, które mogą wywoływać u nich reakcję lękową. Zdarzają się przypadki, w których nawet samo wyobrażenie lub myślenie o bodźcu wyzwalającym, powoduje znaczący dyskomfort psychiczny i fizyczny.
Co powinniśmy wiedzieć na temat agorafobii?
Agorafobia jeszcze do niedawna opisywana była w literaturze wyłącznie jako lęk przed przebywaniem w otwartej przestrzeni. Niemniej jednak, we współczesnych systemach diagnostycznych do agorafobii zaliczamy również:
-
Lęk przed przebywaniem w zatłoczonych miejscach. Na przykład, środkach komunikacji miejskiej, jak również w galeriach handlowych, czy w teatrze;
-
Lęk przed samodzielnym oddalaniem się od swojego miejsca zamieszkania/domu;
-
Lek przed śmiercią oraz zatraceniem zmysłów, „zwariowaniem”.
W przypadku pierwszej grupy lęków, pacjenci najczęściej odczuwają strach przed trudnością wydostania się z zatłoczonych miejsc. Obawiają się oni, że będzie to wykonane przez nich w sposób karkołomny oraz, że zostanie to zauważone przez otoczenie. Pacjenci odczuwający lęk przed oddaleniem się od domu, boją się, że w trakcie wyjścia poczują się źle i w tym przypadku nikt obcy im nie pomoże.
Dla przebiegu agorafobii charakterystyczny jest szereg objawów somatycznych, obejmujących:
-
Przyspieszone bicie serca (odbierane jako kołatanie);
-
Wzmożoną potliwość;
-
Wrażenie duszności, ucisku w gardle i suchości w ustach;
-
Drżenie całego ciała, zimne dreszcze;
-
Silne bóle i zawroty głowy, a nawet towarzyszące im nudności.
Chociaż ciężko jest określić dokładną liczbę osób, które zmagają się z niniejszym rodzajem fobii. Szacuje się, iż może ona dotyczyć nawet kilku procent naszej populacji.
Swoiste fobie – lista najczęściej diagnozowanych
Fobie o charakterze swoistym opisywane są w literaturze jako nadmierny i irracjonalny lęk przed określonymi sytuacjami lub przedmiotami. Chociaż szczegółowa lista fobii wydaje się niemożliwa do stworzenia, poniżej przedstawionych zostało kilka interesujących przykładów.
OFIDIOFOBIA – czyli lęk przed wężami. Osoby zmagające się z niniejszym lękiem doświadczają szeregu objawów natury somatycznej, nie tylko w sytuacji zetknięcia się z bodźcem wyzwalającym, ale również na samą myśl o nim. Ofidiofobia uznawana jest za jedną z najczęściej występujących fobii o charakterze swoistym.
BRONTOFOBIA – czyli lęk przed burzą. Osoby zmagające się z niniejszym zaburzeniem odczuwają silny strach zarówno przed piorunami, jak i samą burzą. Charakterystyczne dla obrazu brontofobii jest obsesyjne sprawdzanie, czy wszystkie okna i drzwi zostały zamknięte. Ponadto, osoby dotknięte niniejszą fobią boją się zapalać w czasie burzy światło, a nawet odkręcać wodę.
HIPPOPOTOMONSTROSESKUIPEDALIOFOBIA – czyli lęk przed długimi wyrazami. Choć nazwa niniejszego zaburzenia zdaje się być ironiczna, istnieją opisane przypadki, w których osoby odczuwają lęk podczas pisania, a nawet czytania długich wyrazów.
GEFIROFOBIA – czyli lęk przed przebywaniem na moście. W następstwie niniejszego zaburzenia, osoby często unikają dróg, które prowadzą przez mosty.
KOULROFOBIA – czyli lęk przed klaunami. Osoby zmagające się z niniejszym zaburzeniem odczuwają silny lęk na widok klaunów oraz osób w przebraniach ich przypominających. Dlatego też, często unikają miejsc, w których takie osoby mogą się znaleźć. Na przykład, parków rozrywki, festynów oraz cyrków.
Inne rodzaje fobii – fobia społeczna
Fobia społeczna opisywana jest w literaturze jako odczuwanie lęku przed koniecznością przebywania wśród innych (ze szczególnym uwzględnieniem obcych ludzi). W przebiegu niniejszego zaburzenia pacjenci doznają szeregu objawów somatycznych, podczas określonych sytuacji o charakterze społecznym. Na przykład, podczas wygłaszania przemówienia, spożywania posiłku w miejscu publicznym, jak również opowiadania dowcipu w dużej grupie osób. Często zdarza się, iż osoby dotknięte fobią społeczną intensywnie się czerwienią, w sytuacji wywołującej lęk. Istnieją również przypadki, w których lęk jest na tyle obezwładniający, że uniemożliwia prawidłowe i logiczne wypowiedzenie się. Dlatego też, pacjenci dotknięci fobią społeczną, często unikają sytuacji, które mogą doprowadzić do wywołania reakcji lękowych.
Na podstawie licznych badań i obserwacji naukowych stwierdzono, że osoby doświadczające niniejszej fobii, posiadają mniejsze szanse na nawiązanie trwałej relacji partnerskiej. Ponadto, mogą doświadczać większych trudności w osiągnięciu wyższego wykształcenia, jak również w zdobyciu satysfakcjonującej pracy. Szacuje się, iż problem fobii społecznej może dotyczyć nawet 7% społeczeństwa.
Czym jest epizodyczny lęk napadowy?
Epizodyczny lęk napadowy charakteryzuje się częstymi atakami lęku o dużym natężeniu, z szeregiem objawów somatycznych. Pacjentom podczas epizodów towarzyszą: duszności, uczucie ucisku w klatce piersiowej, kołatanie, a nawet ból serca. Zdarzają się przypadki, w których objawy somatyczne są na tyle nasilone, iż pojawia się strach o zagrożenie życia. Objawy somatyczne związane z epizodycznymi napadami lęku trwają zazwyczaj kilka lub kilkanaście minut. Niemniej jednak, uczucie niepokoju może utrzymywać się znacznie dłużej (nawet przez kilka godzin). W diagnozie niniejszego zaburzenia niezwykle ważne jest wykluczenie podłoża organicznego. Dlatego też, niezbędne jest wykonanie szeregu badań specjalistycznych (w tym EKG lub/oraz echa serca).
Specyficzny dla obrazu niniejszego zaburzenia jest fakt, iż chory nie jest w stanie rozpoznać przyczyny napadu. Niemniej jednak, powtarzające się epizody mogą towarzyszyć sytuacjom lub miejscom, które przypominają okoliczności pierwszego ataku. Niejednokrotnie epizodyczny lęk napadowy związany jest z agorafobią.
Co powinniśmy wiedzieć na temat uogólnionych zaburzeń lękowych?
Uogólnione zaburzenia lękowe opisywane są jako przewlekły i uporczywy lęk, określany często uczuciem niepokoju. Mimo, iż objawy somatyczne w przebiegu lęku uogólnionego nie są tak intensywne, jak w przypadku lęku napadowego, niniejsze zaburzenie znacząco wpływa na życie pacjenta. Chroniczny lęk jest niezależny od czynników zewnętrznych i często stanowi przyczynę bezsenności. Dodatkowo, zmniejsza on również zdolność do koncentracji, jak również może powodować przewlekłą tachykardię (częstoskurcz serca). Ponadto, pacjentom może towarzyszyć uczucie ciągłego napięcia nerwowego. W diagnozie uogólnionych zaburzeń lękowych, konieczne jest wykluczenie chorób związanych z nieprawidłową czynnością gruczołu tarczycowego.
Jak opanować z pozoru nieuleczalny strach – najważniejsze metody terapeutyczne w przebiegu fobii i lęków
Lęki oraz fobie stanowią częstą formę zaburzeń psychicznych, a ich objawy mogą znacząco wpływać na życie pacjenta. Dlatego też, tak ważne jest podjęcie odpowiedniej formy terapeutycznej. Leczenie farmakologiczne stosowane jest najczęściej w przebiegu zaburzeń o charakterze nerwicowym. W tym przypadku, dominują leki przeciwdepresyjne oraz podawane są doraźnie benzodiazepiny. Niemniej jednak, wyłączne stosowanie leków nie przynosi oczekiwanych efektów.
W celu zniesienia objawów fobii lub lęku, niezbędne jest rozpoczęcie psychoterapii. Tylko dzięki współpracy z psychologiem lub psychoterapeutą możliwe jest osiągnięcie poprawy, a nawet całkowite wyeliminowanie reakcji lękowych. Formy postępowania terapeutycznego dobierane są do indywidualnych wymagań i potrzeb pacjenta. Ponadto, do wyboru odpowiedniej techniki terapii, niezbędne jest prawidłowe określenie przyczyny i charakteru zaburzeń. Dlatego też, psycholog podczas pierwszych wizyt w gabinecie zobowiązany jest do przeprowadzenia obszernego wywiadu i zalecenia badań, które mają na celu wykluczenie przyczyn organicznych lęku.
Podsumowanie
Choć strach nierozerwalnie związany jest z życiem człowieka, w sytuacji, w której przyjmuje on postać niemożliwego do opanowania lęku, znacząco wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie. Dlatego też, tak ważne jest nie tylko rozpoznanie jego przyczyny, ale przede wszystkim podjęcie odpowiedniego leczenia. W określeniu rodzaju lęku oraz w terapii niniejszych zaburzeń nieoceniony może okazać się kontakt z psychologiem. Dzięki pełnej zaufania relacji oraz obopólnemu zaangażowaniu, możliwe staje się zarówno zrozumienie towarzyszącej nam fobii, jak również opanowanie strachu, który z pozoru zdawał nam się niemożliwy do okiełznania.
Bibliografia
-
Bisaga A. Benzodiazepines and Rother sedatives and hypnotics. W: Galanger M., Klebr H. Textbook of substance abuse treatment. The American Psychiatric Press, Washington 2006;
-
Bomba J. Fobia społeczna. Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii.2000;
-
Bracha HS, Yoshioka DT, Masukawa NK, et al. Evolution of the human fear-circuitry and acute sociogenic pseudoneurological symptoms: the Neolithic balanced-polymorphism hypothesis. J Affect Disord. 2005;
-
Dąbkowska M. Wybrane aspekty lęku u ofiar przemocy domowej.Psychiatria. 2008;
-
Fedoroff I.C., Taylor S. Psychological and pharmacological treatments of social phobia: a meta-analysis. J. Clin. Psychopharmacol. 2001;
-
Gruszczyński W. Algorytm postępowania diagnostycznego zaburzeń psychosomatycznych w ramach prewencji rentowej. Orzecznictwo Lekarskie 2010;
-
Joseph BO, Eaton WW. The epidemiology of blood-injection-injury phobia. Psychological Medicine. 1998;
-
Kokoszka A. Współzachorowalność zaburzeń depresyjnych i nerwicowych — jej znaczenie w teorii oraz praktyce lekarskiej. Przew. Lek. 2003
-
Linden M., Zubraegel D., Baer T., Franke U., Schlattmann P. Efficacy of cognitive behaviour therapy in generalized anxiety disorders. Results of a controlled clinical trial. Psychother Psychosom. 2005;
-
Pawłowski T., Baranowski P., Małyszczak K., Frydecka D., Chlebowska I. Panic Disorder. Zaburzenia lękowe z napadami lęku. Adv. Clin. Exp. Med. 2006;
