Bierna agresja

Niezależnie od tego, w jakim środowisku się wychowaliśmy i w jakim aktualnie żyjemy, w ciągu naszego życia doświadczamy różnych przejawów agresji. Począwszy od wyzywania kolegów jeszcze na szkolnym boisku, poprzez krzywdzące plotki, a na terrorze kończąc. Jednak agresja nie charakteryzuje się wyłącznie słowem lub użyciem siły. Może ona przejawiać się ze pomocą drobnych gestów, które z pozoru zdają się otoczeniu niewinne. Na czym polega bierna agresja? I jakie są formy zachowań pasywno-agresywnych? Odpowiedzi na te pytania oraz najważniejsze kwestie dotyczące niniejszego problemu, omówione zostały w dalszej części artykułu.

Agresja – definicja problemu

W literaturze przedmiotu znaleźć możemy liczne definicje agresji. Wśród nich dominuje przedstawienie jej jako wszelkich działań (zarówno o charakterze fizycznym, jak i słownym) mających na celu wyrządzenie krzywdy jakiejś osobie lub czemuś, co ją reprezentuje. Jednym z najważniejszych kryteriów agresji jest jej intencjonalność. Zbigniew Skorny (polski psycholog i pedagog) w 1989 roku postanowił wyróżnić następujące kryteria zachowań agresywnych:

• Po pierwsze: Kryterium emocjonalne , związane z uczuciem niechęci wobec jakiejś osoby, złości lub gniewu;
• Po drugie: Kryterium motywacyjne, czyli intencjonalność wyrządzanej komuś krzywdy. Kierowanie się motywem wyrządzenia jakiejś osobie zła, skrzywdzenia swojej ofiary;
• Po trzecie: Kryterium behawioralne, mające na celu spowodowanie konkretnych konsekwencji popełnianych czynów. Na przykład, zadanie cierpienia ofierze;
• Po czwarte: Kryterium sytuacyjne , które związane jest z wpływem kontekstu społecznego na zachowanie agresora. Na przykład, związane z pełnioną przez niego rolą społeczną lub statusem społecznym.

Bierna agresja – na czym polega?

Pojęcie biernej agresji jest trudne do zdefiniowania.  Jest ona opisywana jako próba manipulacji drugą osobą lub próba zranienia jej, bez podejmowania otwartych działań lub konfliktu. Czasami zdarza się, iż sami nie zdajemy sobie sprawy z tego, że padliśmy jej ofiarą. Dlatego też, trudniej jest nam się przed nią bronić. Niemniej jednak, wymierzana systematycznie przemoc niniejszego rodzaju, jest w stanie wywołać poważne konsekwencje natury psychologicznej.

Typ pasywno agresywny – czyli jaki?

Osoba pasywno-agresywna potrafi postępować w taki sposób, że nikt nie jest w stanie bezpośrednio jej czegoś zarzucić. Na przykład, podczas pracy nie wykonuje części swoich obowiązków, tłumacząc się, że były one zbyt trudne. Ponadto, wśród charakterystycznych dla niej zachowań możemy wyróżnić:

• Tendencję do zarzucania innym, iż stawiają przed nią zbyt wysokie wymagania;

• Skłonność do okazywania rozdrażnienia, w sytuacji, gdy ktoś od niej czegoś oczekuje;

• Łatwość w krytykowaniu lub lekceważeniu osób z nią współpracujących;

• Częste narzekanie na swój los i manifestowanie poczucia niezrozumienia przez innych;

• Tendencję do odczuwania niechęci wobec osób, którym „lepiej się powodzi”;

• Skłonność

• do wykonywania powierzonych jej zadań na ostatnią chwilę.

Ponadto, osoby charakteryzujące się osobowością bierno-agresywną cenią sobie wygodę i swój wolny czas. W sytuacji, w której ktoś chce im przeszkodzić, potrafią bronić się zaciekle, w ten sposób, aby wywołać wyrzuty sumienia u osoby, która przerwała im odpoczynek. W sytuacji, w której dochodzi do nasilenia się powyższych cech, niejednokrotnie konieczne jest podjęcie psychoterapii.

Zachowanie bierne-agresywne – jakie są jego możliwe przyczyny?

Przyczyny zachowań pasywno-agresywnych mogą być niezwykle złożone. Wpływ na ich podejmowanie mogą wywierać przede wszystkim uwarunkowania osobowościowe. Nie bez znaczenia są również relacje z rodzicami, jakich doświadczyliśmy w okresie dzieciństwa. Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż osoby, które doświadczały często form biernej agresji w przeszłości, są bardziej skłonne do podejmowania podobnych działań wobec innych osób w życiu dorosłym.

Zachowanie pasywno agresywne – jak je rozpoznać?

Chociaż zdefiniowanie problemu biernej agresji nie jest prostym zadaniem, bez trudu można zrozumieć jej charakter, poprzez przedstawione poniżej formy jej przejawu.

Po pierwsze: Obrażanie się i skłonność do inicjowania „cichych dni”. Osoby podejmujące zachowania pasywno agresywne są zdolne do całkowitego ignorowania osoby, która nie spełniła ich oczekiwań lub wprowadziła ją w poczucie irytacji. W relacjach partnerskich, partnerzy o osobowości pasywno-agresywnej, w sytuacji konfliktowej mogą nie odzywać się do swojego partnera nawet przez kilka dni.

Po drugie: Fałszywe komplementy. Rozpoznanie jawnej obelgi dla większości z nas nie jest trudnym zadaniem. Osoby pasywno-agresywne są w stanie przekazać je nam w taki sposób, iż z pozoru wydają nam się komplementem. Na przykład, w sytuacji, gdy mówią Ci „pięknie dziś wyglądasz, zupełnie jak nie ty, aż Cię nie poznałam/poznałem”.

Po trzecie: Wpędzanie w poczucie winy. Kolejnym przejawem zachowań pasywno-agresywnych jest wywoływanie nieuzasadnionych wyrzutów sumienia u ofiary. Na przykład, gdy planujesz urlop w luksusowym hotelu, osoba przejawiająca zachowania pasywno-agresywne może skierować w Twoją stronę następujące zdanie:

„Ty to masz dobrze, możesz sobie pozwolić na wakacje w takim hotelu. Widzisz, niby zarabiamy tyle samo, ale ja jeszcze muszę przeznaczyć te pieniądze na dzieci i spłatę kredytu. Pewnie nigdy nie będzie mnie stać na takie przyjemności”.

Po czwarte: Celowe odwlekanie powierzonych zadań. Kiedy sytuacja dla osoby pasywno-agresywnej staje się niewygodna, może ona wycofać się z powierzonych jej obowiązków, poprzez ich celowe złe wykonanie, aby w efekcie ktoś za nich wykonał pracę. Przykładem niniejszej formy zachowania jest poniższa sytuacja.

Planujesz wyjazd na szkolenie, prosisz znajomego/znajomą, aby w tym czasie zajęła się Twoimi dziećmi. Niestety, osoba ta w ostatniej chwili odwołuje swoje zobowiązanie, tłumacząc się złym samopoczuciem lub nagłą zmianą planów. W tej sytuacji, również Ty jesteś zmuszony/zmuszona do przeorganizowania swojego dnia.

Po piąte: Wykluczenie. Kiedy osoba o skłonnościach pasywno-agresywnych nie akceptuje jednej osoby z grupy, za pomocą subtelnych działań i cichego sabotażu jest w stanie doprowadzić do jej wykluczenia. Przykładem niniejszego zachowania może być sytuacja, w której osoba pasywno-agresywna zaprasza wszystkich członków grupy na spotkanie, z wyłączeniem tej jednej osoby. Tłumaczy się ona przy tym, iż myślała, że niniejsza osoba ma inne plany, a teraz nic nie jest już w stanie zrobić.

Pasywna agresja – jak się przed nią bronić?

Agresja pasywna jest obecna na każdym z etapów naszego życia. Możemy doświadczyć jej zarówno na korytarzach szkoły, jak i w wielkich biurowcach. Czy zdajemy sobie sprawę z tego, jak powinniśmy bronić się przed atakami biernej agresji?

Po pierwsze: Naucz się rozpoznawać toksyczne zachowanie. Teraz, gdy już wiesz na czym polegają bierne ataki agresji, z łatwością będziesz w stanie rozpoznać je w swoim środowisku. Dobrym krokiem w kierunku zmian może być nawiązanie rozmowy z osobą, która Twoim zdaniem przejawia takie zachowania. Postaraj się, aby niniejsza konwersacja odbyła się w spokojnej i pełnej szacunku atmosferze. Opowiedz o swoich uczuciach, ale też postaraj się zrozumieć perspektywę drugiej strony.

Po drugie: Wyznaczaj jasne granice. Po przeprowadzeniu rozmowy inicjacyjnej, postaraj się wyraźnie określić granice zachowań, które jesteś w stanie zaakceptować. Dzięki temu, osoba o skłonnościach pasywno-agresywnych będzie świadoma faktu, iż nie jesteś podatny/podatna na jej zagrania.

Po trzecie: Unikaj negatywnych emocji. W sytuacji, w której osoba o charakterze pasywno-agresywnym nie będzie chciała przyjąć i zrozumieć Twojego stanowiska, nie reaguj na ataki z jej strony. Może bowiem okazać się, iż w wyniku waszej rozmowy, zacznie ona ostentacyjnie Cię krytykować lub przekazywać innym informację, iż ją zaatakowałaś. W takim przypadku, najlepiej jest ograniczyć do koniecznego minimum relacje z niniejszą osobą.

Po czwarte: Nie daj się wciągnąć w manipulację. Jeśli masz wokół siebie osobę, która przejawia zachowania pasywno-agresywne, bądź ostrożny/ostrożna. Rozsądnie podchodź do prezentowanego przez nią stanowiska. Dwa razy zastanów się, zanim uwzględnisz jej tłumaczenia. Ponadto, nie daj jej szansy na manipulację Twoimi uczuciami. Rozmawiaj z nią w sposób opanowany i kulturalny, przy jednoczesnym zachowaniu własnego zdania oraz poglądów.

Po piąte: Zastanów się nad sobą. Przenalizuj swoje postępowanie i zastanów się, czy i Ty czasem nie przejawiasz zachowań pasywno-agresywnych wobec innych osób.

Bierna agresja – pomoc psychologiczna dla osób jej doświadczających

Padanie ofiarą ciągłych ataków o biernym charakterze jest w stanie istotnie wpłynąć na psychikę człowieka. W pewnym momencie, możemy bowiem stracić orientację, kto jest naszym sprzymierzeńcem, a kto wrogiem. Niejednokrotnie zdarza się, iż z niniejszą formą przemocy mamy do czynienia w długoletnich związkach partnerskich lub małżeńskich. W takim przypadku, skuteczną pomocą może okazać się terapia par, dzięki której możliwe stanie się rozpoznanie problemu i wprowadzenie nowego poziomu komunikacji, mającego na celu poprawę sytuacji między partnerami. Z drugiej strony, pomoc psychologiczna może okazać się również nieoceniona w przypadku osób, które dopuszczają się ataków biernej agresji. Podczas współpracy z psychologiem/psychoterapeutą, pacjent jest w stanie zrozumieć swoje emocje i wykształcić nowe, adaptacyjne mechanizmy ich manifestacji.

Podsumowanie

Chociaż ataki biernej agresji nie są wymierzane w bezpośredni sposób, są w stanie zadać nam dogłębne rany. Chociaż istnieje szereg zachowań, które mogą pomóc nam w obronie przed tego typu atakiem, nie zawsze są one skuteczne. Dlatego też, zarówno w przypadku doświadczania, jak i przejawiania form biernej agresji, warto zgłosić się o pomoc do psychologa/psychoterapeuty, który pomoże nam wprowadzić zmiany, mające na celu podniesienie odczuwanej przez nas jakości życia.

Bibliografia

1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), Psychologia społeczna. Serce i umysł, Warszawa: Zysk i S-ka;

2. Bandura A., Walters R.H. (1968), Agresja w okresie dojrzewania, Warszawa: PWN;

3. Frączek A. (1973), Problemy psychologicznej teorii agresji, „Psychologia Wychowawcza”, nr 3;

4. Gaś Z.B. (1998), Psychoprofilaktyka. Procedury konstruowania programów wczesnej interwencji, Lublin: Wydawnictwo UMCS;

5. Kirwil L. (1984), O koncepcji rozwoju agresywności H.J. Kornadta, „Przegląd Psychologiczny”, nr 2;

6. Klimczak A.: Objawy, przyczyny i typy agresji [ w: ] Szkolne spotkania z rodzicami pod redakcją Z. Zacłony. Nowy Sącz 1995;

7. Kornadt H.J. (1975), O motywacyjnej teorii agresji i hamowania agresji, „Studia Psychologiczne”, nr 14;

8. Skorny Z. (1989), Psychologiczna analiza agresywnego zachowania, Warszawa: PWN;

9. Skorny Z.: Formy i źródła agresji u dzieci i młodzieży. „Psychologia Wychowawcza”, 1973,nr 3;

10. Wolińska J.M. (1996), Rodzinna etiologia agresywności młodzieży w wieku dorastania, [w:] A. Frączek, I. Pufal-Struzik (red.), Agresja wśród dzieci i młodzieży. Perspektywa psychoedukacyjna, Kielce: Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP;

11. Zimbardo P.G., Ruch F.L. (1988), Psychologia i życie, Warszawa: PWN.