Bezsenność w ciąży – jakie są jej przyczyny i jak sobie z nią radzić?

Bezsenność w ciąży – jakie są jej przyczyny i jak sobie z nią radzić?

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu kobiety, podczas którego dochodzi do licznych zmian w jej organizmie. Okazuje się, iż oprócz powszechnie znanych objawów, wiele przyszłych mam zmaga się również z problemem bezsenności. Jakie są przyczyny niniejszego zaburzenia? I jak w takiej sytuacji może pomóc nam psycholog? Odpowiedzi na te oraz inne pytania związane z problemami ze snem w ciąży, znajdziesz w dalszej części artykułu. 

Spis treści:

• Na czym polega problem bezsenności?
• Problemy ze snem w ciąży – czy to powszechne zjawisko? 
• Bezsenność w ciąży – przyczyny
• Bezsenność na początku ciąży
• Bezsenność w II i III trymestrze ciąży
• Bezsenność a depresja 
• Bezsenność w ciąży – leczenie
• Bezsenność w ciąży – wsparcie psychologiczne 
• Bezsenność w ciąży a terapia poznawczo-behawioralna
• Podsumowanie
• Bilbliografia

Na czym polega problem bezsenności?

Chociaż problemy ze snem stanowią powszechny problem, nie zawsze muszą one oznaczać bezsenność. Na podstawie jakich objawów możemy rozpoznać niniejsze zaburzenie?

Bezsenność to bez wątpienia problem natury medycznej, który diagnozowany jest często przez lekarzy różnych specjalizacji. Zaburzenie to definiowane jest jako niewystarczająca ilość lub jakość snu. Wśród charakterystycznych dla niniejszej choroby objawów, możemy wyróżnić:

• Trudności z zasypianiem; 
• Wybudzanie się w nocy, co skutkuje brakiem ciągłości snu; 
• Budzenie się ze snu o zbyt wczesnej porze. 

Dodatkowo, istotnym czynnikiem diagnostycznym jest brak odczuwania właściwości regeneracyjnych snu. Ponadto, specjalista stawiający rozpoznanie ma obowiązek ocenić, jakie konsekwencje w życiu człowieka wywołuje powyższe zaburzenie. Ze względu na czas występowania objawów, możemy rozróżnić:

• pierwszą BEZSENNOŚĆ PRZYGODNĄ, której objawy utrzymują się przez zaledwie kilka dni; 
• drugą BEZSENNOŚĆ KRÓTKOTRWAŁĄ, której objawy utrzymują się przez okres nie dłuższy niż 14 dni; 
• trzecią BEZSENNOŚĆ PRZEWLEKŁĄ, której objawy utrzymują się przez okres dłuższy niż 28 dni, a jej epizody występują nie rzadziej niż 3 razy w ciągu tygodnia. 

Niniejsze zaburzenie snu (zaliczane do grupy dyssomni) klasyfikowane jest również ze względu na przyczynę występowania. W tym przypadku, wyróżniamy bezsenność PIERWOTNĄ (nieorganiczną) oraz WTÓRNĄ. Bezsenność wtórna jest związana z występowaniem niektórych zaburzeń o charakterze psychicznym lub somatycznym. Na przykład, depresji, zaburzeń lękowych lub nerwicy. 

Problemy ze snem w ciąży – czy to powszechne zjawisko?

W świetle badań przeprowadzonych przez Amerykańską Narodową Fundację Snu, problemy ze snem dotyczyły prawie 75% badanych kobiet w ciąży. Deklarowały one, iż jakość ich snu uległa znacznemu pogorszeniu. Ponadto, wiele przyszłych mam również w naszym kraju, podczas wizyty w gabinecie ginekologa lub położnej skarży się na fakt, iż odkąd zaszły w ciążę sypiają znacznie gorzej. Co ważne, problem bezsenności szczególnie dotyczy kobiet, które zmagają się z nadwagą lub otyłością w czasie ciąży. W takiej sytuacji mamy również do czynienia z ryzykiem wystąpienia zaburzeń oddychania w czasie snu (bezdechu sennego). Dlatego też, tak ważne jest zgłoszenie lekarzowi prowadzącemu dręczących nas dolegliwości. W niektórych sytuacjach, zjawisko bezdechu sennego jest w stanie doprowadzić do istotnych powikłań ciąży (w tym cukrzycy, jak również stanu przedrzucawkowego). Wśród najczęściej zgłaszanych przez kobiety w ciąży objawów, możemy wyróżnić:

• Częste wybudzanie się ze snu; 
• Płytki sen; 
• Brak odczuwania właściwości regeneracyjnych snu.

Co ważne, na początku ciąży niewiele kobiet dostrzega konsekwencje związane z problemem bezsenności. Niemniej jednak, deklarują one, iż odczuwają różnicę w głębokości snu. Niniejsze obserwacje wskazują zatem na fakt, że kobiety w ciąży częściej zmagają się z problemem nieodpowiedniej jakości snu, a nie niewystarczającej jego ilości. 

Bezsenność w ciąży – przyczyny

Na zaburzenia snu w okresie ciąży może mieć wpływ wiele czynników. Niemniej jednak, nie może umknąć naszej uwadze fakt, iż w tym niezwykłym okresie zachodzi w organizmie kobiety ogromna ilość zmian. Na przykład, o charakterze hormonalnym. Okazuje się, iż wpływ na jakość snu kobiety w ciąży posiada również jej samopoczucie psychiczne. W sytuacji, w której przyszła mama mierzy się z poczuciem lęku i niepokoju, problemy ze snem będą naturalną konsekwencją niniejszego stanu rzeczy. 

Warto również wspomnieć o otyłości, stanowiącej jedną z głównych przyczyn obturacyjnego bezdechu sennego (wpływającego zarówno na jakość snu matki, jak i prawidłowość rozwoju dziecka). Ponadto, etiologii problemów ze snem w czasie ciąży możemy się doszukiwać w zjawiskach natury fizjologicznej. Niejednokrotnie, kobiety w tym wyjątkowym czasie zmagają się z częstym oddawaniem moczu oraz niemożnością znalezienia komfortowej pozycji.

Na koniec warto wspomnieć o przyczynach bezsenności, które dość prosto jest wyeliminować, a wynikają z błędnych przekonań odnośnie potrzeb ciężarnych i dbania o siebie w ciąży.

• Krótka drzemka w ciągu dnia poprawia samopoczucie ciężarnej i daje jej potrzebną dawkę energii do funkcjonowania na kolejne godziny. Niemniej dłuższy sen i zwyczaj „odsypiania” nocy- nieuchronnie powoduje rozregulowanie trybu snu i problem wtórnej bezsenności;
• Kierowanie się błędnym przekonaniem, że kobieta w ciąży powinna głównie odpoczywać i ograniczyć aktywność fizyczną również może skutkować u niej kłopotami z zasypianiem. Kobiety, które mają wskazanie do leżenia ze względu na stan zagrożenia ciąży częściej uskarżają się na trudność w zasypianiu. Potwierdza to, jak potrzebny jest ruch u ciężarnych, które nie mają kłopotów z donoszeniem ciąży;
• Posilanie się „za dwoje” lub spożywanie jedzenia, gdy tylko przyjdzie na to ochota (również przed samym zasypianiem i w środku nocy), również nie pomagają w tym by szybko zasnąć i być wypoczętym po nocy.

Bezsenność na początku ciąży

Pierwszy trymestr ciąży to czas niezwykłej pracy organizmu kobiety. Etap formowania się łożyska wymaga zwiększenia produkcji krwi. Natomiast rozwijający się w łonie płód wymaga nadzwyczajnego odżywienia do prawidłowego rozwoju. Dodatkowo, w pierwszym trymestrze ciąży mamy do czynienia z istotnym i szybkim wzrostem stężenia progesteronu, wpływającego bezpośrednio na uczucie senności. Dlatego też, kobiety niejednokrotnie odbywają długie drzemki w ciągu dnia. Taki stan rzeczy przyczynia się natomiast do istotnych problemów z zasypianiem w nocy. Ponadto, wśród głównych przyczyn bezsenności na początku ciąży możemy wyróżnić:

• Częste oddawanie moczu (związane bezpośrednio ze wzmożoną czynnością nerek); 
• Bolesność i wrażliwość piersi (jeden z pierwszych objawów ciąży, może utrudniać znalezienie wygodnej pozycji do uśnięcia)
• Poranne mdłości (przyczyniające się do zbyt wczesnego wybudzenia i pogorszenia ogólnego samopoczucia w ciągu dnia). 

Bezsenność w II i III trymestrze ciąży

Drugi trymestr ciąży to okres ciągłego (lecz wolniejszego) wzrostu hormonów. W tym czasie, dziecko znajduje się nieco wyżej, przez co nie uciska już z taką siłą na pęcherz. Co za tym idzie, kobiety nie są zmuszone do tak częstych wizyt w toalecie. Większość przyszłych mam przyznaje, że w tym okresie ciąży odczuwają lepszą jakość snu. 

Trzeci trymestr ciąży to czas, w którym wyjątkowo nasilają się problemy ze snem. Wynika to przede wszystkim z niemożności odnalezienia wygodnej pozycji ciała w czasie snu. Dlatego też, ginekolodzy oraz położne zalecają wówczas spanie na boku z ugiętymi nogami. Wśród pozostałych przyczyn bezsenności w czasie możemy wyróżnić:

• Częste oddawanie moczu (związane z uciskiem na pęcherz, spowodowanym istotnym wzrostem wagi dziecka);
• Częste skurcze w kończynach dolnych oraz silne bóle pleców (szczególnie w okolicy lędźwiowo-krzyżowej); 
• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe (w tym zgagę); 
• Płytki oddech; 
• Intensywniejsze odczuwanie ruchów dziecka: im starszy maluch tym ma mniej miejsca i „rozpycha się”, pora aktywności dziecka może przypadać na czas zasypiania/snu matki
• Koszmary senne (wywołane zarówno czynnikami hormonalnymi, jak i lękami towarzyszącymi zbliżającemu się rozwiązaniu). 

Bezsenność a depresja

Zaburzenia snu (również w czasie ciąży) mogą stanowić zarówno przyczynę, jak i konsekwencję depresji. Dlatego też, tak ważne jest, aby w czasie procesu diagnostycznego przeprowadzić wnikliwy wywiad z pacjentką. Jeśli w historii jej chorób występowały wcześniej zaburzenia nastroju oraz snu, niezbędne jest zasięgnięcie konsultacji w gabinecie specjalisty. Podczas wizyty, psycholog lub psychoterapeuta, będzie w stanie rozpoznać objawy bezsenności związane bezpośrednio z depresją. W przypadku rozpoznania zaburzeń nastroju, istotne będzie wprowadzenie jak najszybszego postępowania terapeutycznego. Dzięki temu, możliwe stanie się zahamowanie rozwoju choroby, jak również zminimalizowanie objawów związanych z bezsennością. 

Bezsenność w ciąży – leczenie 

W leczeniu bezsenności u kobiet ciężarnych ostrożnie podchodzi się do podawania środków farmaceutycznych. Częściej stosowane są delikatne preparaty ziołowe (np. na bazie melisy), które łagodzą napięcie nerwowe i ułatwiają zasypianie. Zalecane w leczeniu bezsenności są również preparaty z kategorii C. Wśród nich możemy wyróżnić zolopidem, zaleplon oraz zopiklon. Mimo, iż nie istnieją badania, które potwierdzałyby negatywny wpływ powyższych preparatów na stan zdrowia oraz rozwój dziecka, nie ma również twardych dowodów na to, iż są one całkowicie bezpieczne. Dlatego też, podczas planowania leczenia, lekarz musi wykonać subiektywną analizę ryzyka. Często zdarza się jednak, iż stosowanie środków farmaceutycznych nie przynosi oczekiwanych efektów. Z taką sytuacją mamy do czynienia szczególnie wtedy, gdy przyczyną bezsenności jest złe samopoczucie psychiczne. Wówczas niezbędne jest otrzymanie odpowiedniego wsparcia psychologicznego. 

Bezsenność w ciąży – wsparcie psychologiczne

Wsparcie psychologiczne i odpowiednio prowadzona terapia zajmują niezwykle ważne miejsce w leczeniu zaburzeń snu kobiet znajdujących się w okresie ciąży. Zapewnienie opieki psychologicznej pomaga nie tylko w odnalezieniu strategii radzenia sobie z niedoborem snu, ale przede wszystkim w zmierzeniu się z lękami. Osoby, które doświadczyły utraty dziecka lub długo starały się o jego poczęcie, mogą silniej przeżywać obawy związane z przebiegiem ciąży i potrzebować wsparcia psychologicznego. Z podobnymi lękami mierzą się ciężarne wywodzące się z rodzin, w których zdarzały się poronienia lub śmierć dziecka.
Z kolei panie dla których zajście w ciążę było nieplanowane, a nie mają oparcia w ojcu dziecka, częściej niż kobiety potrzebują pomocy terapeuty, by odnaleźć się w nowej sytuacji.

Regularne wizyty w gabinecie psychologa są niezwykle istotne zwłaszcza wtedy, gdy kobieta zmaga się (lub zmagała w przeszłości) z problemem depresji. Ponadto, niezbędne może okazać się zasięgnięcie porady  psychiatrycznej. Szczególnie w przypadku silnych lęków, które zaburzają zarówno sen, jak i codzienne funkcjonowanie pacjentki. Istotne jest również, aby zapewnić wsparcie psychologiczne również po porodzie. Przyszłe mamy, które zmagają się z nasileniem stanów lękowych w czasie ciąży, mogą zmagać się z depresją poporodową.  Więcej na temat leczenia bezsenności.

Bezsenność w ciąży a terapia poznawczo behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna uznawana jest za jedną z najskuteczniejszych metod leczenia bezsenności (również w przebiegu ciąży). Wśród największych zalet niniejszej formy leczenia, wyróżnia się możliwość dostosowania psychoterapii do indywidualnych wymagań i potrzeb pacjenta. Co ważne, zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej pozwala nie tylko znieść objawy bezsenności w ciąży, ale również zapobiec jej nawrotom już po urodzeniu dziecka. 

Przy wyborze psychoterapeuty, warto pamięć, że każdy z nich niezależnie od nurtu terapeutycznego, będzie zachęcał do wyrażenia uczuć i ich zaakceptowania, co z kolei przynosi ulgę i uspokojenie przyszłej mamie.

Podsumowanie 

Problemy ze snem (w tym bezsenność) stanowią powszechne zjawisko wśród kobiet znajdujących się w okresie ciąży. Przyczyn niniejszego zaburzenia niejednokrotnie możemy doszukiwać się w złym samopoczuciu psychicznym przyszłej mamy. Lęki towarzyszące ciąży wpływają nie tylko na wywołanie problemu bezsenności, ale mogą przyczynić się również do rozwoju depresji. Dlatego też, tak ważne jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia psychologicznego. Nawiązanie właściwej relacji terapeutycznej jest w stanie nie tylko zredukować lęk pacjentki, ale również przygotować ją na nadchodzące zmiany w życiu. Zastosowanie takich strategii leczenia bezpośrednio przyczynia się do zwiększenia odczuwania właściwości regeneracyjnych snu oraz zniesienia objawów bezsenności. 

Bibliografia:

1. Abbasi B, Kimiagar M, Sadeghniiat K et al.: The effect of magnesium supplementation on primary insomnia in elderly: a doubleblind placebo-controlled clinical trial. J Res Med Sci 2012; 17: 1161–1169.
2. Buysse DJ. Insomnia, depression and aging: Assessing sleep and mood interactions in older adults. Geriatrics 2004; 59: 47–51;
3. Baglioni C., Lombardo C., Bux E. i wsp. Psychophysiological reactivity to sleep-related emotional stimuli in primary insomnia. Behav. Res. Ther. 2010; 48: 467–475.
4. Cvengros JA, Crawford MR, Manber R, Ong JC. The relationship between beliefs about sleep and adherence to behavioral treatment combined with meditation for insomnia. Behav. Sleep Med. 2015; 13: 52–63;
5. Espie C.A., Fleming L., Cassidy J. i wsp. Randomized controlled clinical effectiveness trial of cognitive behavior therapy compared with treatment as usual for persistent insomnia in patients with cancer. J. Clin. Oncol. 2008; 26 (28): 4651–4658.
6. Klink ME, Quan SF, Kaltenborn WT, Lebowitz MD. Risk factors associated with complaints of insomnia in a general adult population. Arch. Intern. Med. 1992;152:1634–7;
7. Manber R., Edinger J.D., Gress J.L., San Pedro-Salcedo M.G., Kuo T.F., Kalista T. Cognitive behavioral for insomnia enhances depression outcome in patients with comorbid major depressive disorder and insomnia. Sleep 2008; 31 (4): 489–495;
8. Sieradzki A, Kiejna A, Rymaszewska J. Epidemiologia zaburzeń snu w Polsce i na świecie – przegląd piśmiennictwa. Sen 2002; 2(1): 33–38;
9. Zieliński J, Pływaczewski R, Bednarek M: Zaburzenia oddychania w czasie snu. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2006.