Apraksja jest zaburzeniem natury neurologicznej. Wiąże się ono z niezdolnością lub odczuwaniem znaczących trudności podczas wykonywania poleconych ruchów/czynności. Jakie są jej możliwe rodzaje? I w końcu, jakie są metody leczenia niniejszego zaburzenia? Odpowiedzi na te pytania oraz najważniejsze informacje na temat tego zaburzenia znajdziesz w poniższym artykule.
Spis treści
Definicja i historia pojęcia
Pojęcie apraksji wywodzi się z greckiego słowa praksis, oznaczającego czynność lub działanie. Niniejsze zaburzenie neurologiczne opisywane jest jako niezdolność do wykonywania złożonych, wyuczonych wcześniej ruchów precyzyjnych, bądź gestów. Charakter niniejszego zaburzenia może być zarówno przejściowy, jak i trwały. Związana jest ona z uszkodzeniem kory mózgowej, odpowiedzialnej za przechowywanie informacji dotyczących złożonych czynności ruchowych. Podczas przebiegu niniejszego zaburzenia zachowana zostaje prawidłowa koordynacja ruchowa. Ponadto, nie powinny towarzyszyć jej zaburzenia czucia oraz osłabienie siły mięśniowej.
Po raz pierwszy zdefiniowana została przez Hugo Liepmanna (urodzonego w 1863 roku niemieckiego neurologa i psychiatrę). W swojej pracy na temat niniejszego zaburzenia, wyróżnił on trzy rodzaje apraksji:
- kinetyczną kończyn, opisywaną również jako „utratę kinetyczną ręki”;
- ideacyjną, charakteryzującą się niezdolnością do wykonywania złożonych sekwencji ruchów;
- ideomotoryczną, objawiającą się trudnościami z wykonywaniem czynności na polecenie lub naśladowaniem ruchów. Niniejsze zaburzenie dotyczyło zarówno narządów artykulacyjnych, jak i ruchów ręki.
Przyczyny występowania
Do apraksji dochodzi zazwyczaj na skutek czasowego lub trwałego uszkodzenia mózgu. Niniejsze zaburzenie bezpośrednio związane jest z nieprawidłowością funkcjonowania szlaków neuronalnych, odpowiedzialnych za organizację czynności o charakterze
motorycznym.
Do wystąpienia uszkodzeń wywołujących objawy może dojść na skutek:
• Inwazyjnych urazów głowy. Na przykład, po przebyciu wypadku samochodowego, doświadczeniu upadku na twarde podłoże lub silnego uderzenia w głowę;
• Udaru niedokrwiennego mózgu;
• Nowotworów mózgu;
• Stanów zapalnych mózgu. Na przykład, opryszczkowego zapalenia mózgu wywołanego wirusem HSV.
Ponadto, różne rodzaje apraksji rozpoznawane są również u pacjentów zmagających się z określonymi chorobami neurodegeneracyjnymi. Na przykład, chorobą Alzheimera, chorobą Huntingtona, otępieniem czołowo-skroniowym, jak również zwyrodnieniem korowo-podstawnym (CBD – corticobasal degeneration).
Diagnoza i różnicowanie
Rozpoznanie stawia się w oparciu o szereg badań specjalistycznych. Na proces diagnostyczny składa się wykonanie badań obrazowych głowy. Na przykład, tomografii komputerowej (TK), rezonansu magnetycznego (MRI) lub/oraz arteriografii naczyń mózgowych. Ponadto, niezbędne jest wykonanie pogłębionego wywiadu klinicznego, jak również przeprowadzenie określonych testów, mających na celu ocenę funkcjonowania procesów poznawczych. W procesie diagnostycznym powinien brać udział zespół specjalistów, na który składają się: neurolog, psychiatra oraz psycholog/neuropsycholog. Niezbędnym elementem niniejszego procesu jest również przeprowadzenie diagnozy różnicowej. Niektóre objawy mogą związane być z występowaniem określonych zaburzeń natury psychicznej.
Ocena zaburzenia apraksji za pomocą testu
Jedną z najpopularniejszych metod oceny niniejszego zaburzenia jest Test Badania Apraksji (opracowany przez Bostońskie Centrum Badania Afazji). Ponadto, podczas diagnozy wykorzystuje się Niewerbalną Skalę Porozumiewania się (opracowaną przez J.C. Broda, P.M. Fitzpatrica oraz H. Goodglassa).
Badanie niniejszych zaburzeń powinno składać się z kilku etapów.
Po pierwsze: Badanie przeglądowe, którego celem jest rozpoznanie zaburzonych funkcji. Etap I obejmuje:
• Rozmowę wstępną;
• Badanie funkcji ruchowych;
• Badanie zaburzeń ruchowych o złożonym charakterze;
• Badanie zaburzeń związanych z postrzeganiem wzrokowym;
• Badanie dotyczące orientacji w obrębie własnego ciała;
• Badanie orientacji w przestrzeni;
• Badanie mowy.Po drugie: Sformułowanie hipotez, których celem jest określenie przyczyny, wywołującej ujawnione w powyższych badaniach trudności.
Po trzecie: Zebranie oraz zestawienie ze sobą objawów pojawiających się w różnych sferach zachowania pacjenta;
Po czwarte: Różnicowanie objawów. Celem IV etapu badań jest rozróżnienie objawów związanych bezpośrednio z uszkodzeniem mózgu oraz tych, które wykazują charakter wtórny.
Podczas dokonywania oceny pacjenta, niezmiernie ważne jest zwrócenie uwagi na jego stan emocjonalny. Diagnosta powinien przywiązać szczególną uwagę do wykazywanych przez pacjenta reakcji. Ponadto, musi skierować obserwację na jego stabilność lub labilność emocjonalną, stany lękowe lub depresyjne, przejawy agresji, nadmierną płaczliwość, czy wykazywany upór.
Objawy i najczęściej występujące rodzaje
W literaturze przedmiotu wyróżnia się więcej niż trzy rodzaje apraksji opisane przez Hugo Liepmanna. Poniżej wyróżnione zostały najważniejsze rodzaje oraz ich objawy.
APRAKSJA RUCHOWA (kinetyczna apraksja kończyn, apraksja motoryczna). Związana najczęściej z uszkodzeniem okolicy przedruchowej płata czołowego w obrębie półkuli dominującej. Apraksja ruchowa charakteryzuje się niemożnością wykonywania nawet prostych czynności ruchowych. Niemniej jednak, proces planowania danej czynności zostaje zachowany. Na przykład, pacjent nie jest w stanie samodzielnie zapiąć guzików od koszuli lub posłużyć się sztućcami.
APRAKSJA WYOBRAŻENIOWA ideacyjna). Związana najczęściej z miażdżycą, chorobami natury neurodegeneracyjnej lub z porażeniem postępującym. Apraksja wyobrażeniowa charakteryzuje się prawidłowym wykonywaniem pojedynczych ruchów. Niemniej jednak, zaburzony jest proces koordynacji poszczególnych elementów składających się na wykonanie czynności. Na przykład, pacjent myli nogawki spodni z rękawami koszuli.
APRAKSJA WYOBRAŻENIOWO-RUCHOWA (ideomotoryczna). Związana jest z uszkodzeniem tylnej części płata ciemieniowego zlokalizowanego w półkuli dominującej, w sąsiedztwie zakrętu nadbrzeżnego. Charakteryzuje się niemożnością wykonania czynności ruchowej na polecenie słowne. Pacjent nie jest również w stanie naśladować ruchów przy jednoczesnym zrozumieniu wydanego polecenia. Mimo tego, ruchy spontaniczne wykonywane są w sposób prawidłowy.
APRAKSJA USTNO-TWARZOWA. Związana jest z niedowładem w okolicach nerwu twarzowego lub językowego. Charakteryzuje się niemożnością wykonania na polecenie ruchów w zakresie mięśni twarzy. Pacjent nie jest również w stanie naśladować tych ruchów. Na przykład, osoba dotknięta niniejszym zaburzeniem nie potrafi gwizdać na plecenie lub/i pokazać języka.
APRAKSJA KONSTRUKCYJNA. Związana jest z uszkodzeniem płata ciemieniowego zlokalizowanego w dominującej części mózgu. Charakteryzuje się problemami ze złożeniem poszczególnych elementów w jedną konstrukcję przestrzenną. Na
przykład, pacjent nie jest w stanie ułożyć narysowanej na instrukcji (lub przedstawionej na przykładzie) wieży z klocków.
APRAKSJA MOWY (z j. ang. Apraxia of Speech – AOS). Związana jest najczęściej z uszkodzeniem części mózgu odpowiedzialnej za mowę. Charakteryzuje się istotną trudnością zarówno w wykonywaniu, jak i inicjowaniu ruchów niezbędnych do poprawnej artykulacji. Ponadto, u osób dotkniętych apraksją mowy nie stwierdza się żadnych uszkodzeń w obrębie aparatu mowy, które mogłyby wywoływać jej zakłócenia. Warto wiedzieć, iż niniejszy problem może pojawić we wczesnym dzieciństwie na skutek zakłóceń w komunikacji neuronalnej między OUN, a mięśniami niezbędnymi do artykulacji dźwięków.
APRAKSJA OCZNA. Związana zazwyczaj z późnym dojrzewaniem OUN lub zaburzeniami natury neurologicznej. Może pojawić się również na skutek zaburzeń rozwojowych lub istotnych chorób metabolicznych. Niniejszy rodzaj zaburzenia charakteryzuje się nieprawidłowością poziomych ruchów gałek ocznych u dzieci w 1 roku życia. Co ważne, w przebiegu apraksji ocznej zachowane zostają prawidłowe, pionowe ruchy gałek ocznych. Warto wiedzieć, iż objawy niniejszego zaburzenia ustępują zwykle w sposób samoistny.
Sposoby leczenia apraksji
Leczenie uzależnione jest od przyczyny wywołującej zaburzenie. Niemniej jednak, najczęściej obejmuje ono zarówno farmakoterapię oraz/lub postępowanie chirurgiczne. Ponadto, w przebiegu apraksji istotną poprawę przynosi poddanie się rehabilitacji neuropsychologicznej. Warto wiedzieć, iż efekty leczenia zależne są również od stopnia nasilenia objawów. W niektórych przypadkach mogą one przyjąć charakter postępujący.
Apraksja – wsparcie psychologiczne dla pacjenta i jego najbliższych
Pojawienie się objawów wywołuje istotne zmiany w życiu pacjenta oraz jego najbliższych. Dlatego też, tak ważne jest zapewnienie im odpowiedniego wsparcia psychologicznego. Systematyczny kontakt z psychologiem lub psychoterapeutą jest w stanie nie tylko zminimalizować ryzyko rozwoju depresji w następstwie apraksji, ale również przystosować pacjenta do dobrego funkcjonowania w nowych okolicznościach choroby. Ponadto, psycholog jest w stanie zapewnić niezbędną pomoc dla najbliższych chorego, którym często trudno jest pogodzić się z objawami zaburzenia i zmianą funkcjonowania pacjenta.
Podsumowanie
Chociaż zaburzenie to bezpośrednio związane jest ze zaburzeniami w obrębie struktur neuronalnych, istotnie wpływa również na jakość życia pacjenta. Dlatego też, opiekę nad chorym powinien sprawować interdyscyplinarny zespół, w którego skład wchodzą neurolog oraz psycholog/neuropsycholog. Ponadto, w procesie leczenia niezbędne jest zapewnienie rehabilitacji neuropsychologicznej, która często jest w stanie zminimalizować objawy zaburzenia i skutecznie zahamować jego rozwój.
Bibliografia
1. Anatomia i fizjologia człowieka. Red. W. Sylwanowicz. Warszawa, PZWL 1970. Chojnacka-Szawłowska G.: Neuropsychologia – zarys problematyki. Gdańsk, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1993;
2. Herzyk A., 2009, Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar;
3. Jastrzębowska G., 2003, Afazja, dysfazja dziecięca, [w:] G. Jastrzębowska, T. Gałkowski (red.), Logopedia – pytania i odpowiedzi, t. 2, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego;
4. Kądzielawa D., 1993, Afazja, [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej;
5. Maruszewski M.: Afazja. Zagadnienia teorii i terapii. Warszawa, PWN 1966;
6. Pąchalska M., 2008, Rehabilitacja neuropsychologiczna. Procesy poznawcze i emocjonalne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej;
7. Pąchalska M., 2011, Patogeneza i neuropsychologiczna diagnostyka afazji, [w:] Ł. Domańska, A. Borkowska (red.), Podstawy neuropsychologii klinicznej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu ;Marii Curie‑Skłodowskiej;
8. Walsh K., 1997, Neuropsychologia kliniczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
