Amnezja

Amnezja jest złożonym zaburzeniem naszej pamięci, które może powstawać na skutek zarówno czynników pochodzenia wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Pojawienie się niniejszej choroby całkowicie odmienia życie pacjenta, jak również jego najbliższych. Czym jest amnezja wsteczna? I dlaczego wydarzenia o charakterze traumatycznym mogą doprowadzić do utraty pamięci? Odpowiedzi na te pytania oraz najważniejsze informacje na temat amnezji, znajdziesz w poniższym artkule.

Co wiemy na temat naszej pamięci?

Pamięć jest jedną z licznych funkcji umysłu człowieka. Dzięki niej jesteśmy zdolni nie tylko do przechowywania i magazynowania informacji, ale również do ich odtwarzania. Ze względu na swoją złożoność, pamięć człowieka zajmuje stałe miejsce w kręgu zainteresowań psychologów oraz specjalistów z dziedziny neurologii. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, pamięć dzielimy przede wszystkim ze względu na:

DOWOLNOŚĆ ZAPAMIĘTYWANIA

• Pamięć dowolna – uruchamiana wtedy, gdy staramy się zapamiętać cenne informacje. Na przykład, podczas wykładu lub ważnego przemówienia;

• Pamięć mimowolna – działająca nawet wtedy, gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy.

TYP ZAPAMIĘTYWANEGO MATERIAŁU

• Pamięć deklaratywna – dotycząca zapamiętywania informacji;

• Pamięć niedeklaratywna – dotycząca zapamiętywania umiejętności.

KRYTERIUM CZASOWE

• Pamięć retrospektywna – dotycząca minionych zdarzeń. Niniejszy rodzaj pamięci dzielimy dalej na: pamięć ultrakrótkotrwałą, pamięć krótkotrwałą oraz długotrwałą;

• Pamięć prospektywna – odnosząca się do pamięci wykonywanych w przeszłości czynności.

Ponadto, pamięć człowieka możemy również rozróżnić ze względu na organizację semantyczną zapamiętywanego materiału, rodzaje zapamiętywanego materiału, jawność śladów pamięciowych, jak również związek ze stanem „tu i teraz”.

Na czym polega i co to jest amnezja?

Pojęcie amnezji jest niezwykle złożone i dotyczy ono szerokiej grupy zaburzeń o podłożu natury psychicznej lub organicznej. Chociaż stworzenie uniwersalnej definicji amnezji jest niezwykle trudne w realizacji, możemy ją określić jako patologiczną niezdolność zarówno do zapamiętywania nowych, jak i odtwarzania zapamiętanych dotąd informacji. W dziedzinie psychologii szeroko opisywane jest również pojęcie amnezji dysocjacyjnej. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w dalszej części artykułu.

Amnezja – możliwe przyczyny i jej rodzaje

Istnieje wiele rodzajów amnezji. Wśród najczęściej opisywanych dominują amnezja wsteczna oraz następcza.

Amnezja wsteczna: dotyczy utraty pamięci związanej z wydarzeniami z przeszłości. Na przykład, osoba doświadczająca silnego urazu nie jest w stanie sobie przypomnieć kim jest, gdzie mieszka i jak wyglądają członkowie jej najbliższej rodziny.

Amnezja następcza: dotyczy natomiast wydarzeń, które mają miejsce po wypadku. Na przykład, osoba, która doświadczyła silnego urazu doskonale pamięta jak się nazywa i skąd pochodzi. Nie jest jednak w stanie zapamiętać wydarzeń, które miały miejsce kilka minut lub godzin temu.

Przyczyny amnezji nie są jednoznaczne. Mogą one przyjmować postać zarówno zaburzeń natury organicznej, jak i psychicznej. Dlatego też, za wywołanie objawów amnezji mogą odpowiedzialne być:

• Dysfunkcje w obrębie ośrodkowego układu nerwowego wywołane przewlekłą chorobą somatyczną (na przykład, zaburzeniami czynności tarczycy lub wątroby);

• Incydenty naczyniowe związane z udarem mózgu, zatrzymaniem krążenia wywołanym zatruciem dwutlenkiem węgla;

• Urazy głowy;

• Specyficzne choroby wirusowe, na przykład opryszczkowe zapalenie mózgu;

• Przyczyny natury psychologicznej, na przykład doświadczenie sytuacji traumatycznej w okresie dzieciństwa lub dorosłości.

Amnezja dysocjacyjna – na czym polega?

Amnezja zaliczana jest do negatywnych objawów psychoformicznych w przebiegu zaburzeń dysocjacyjnych. Dotyczy ona przede wszystkim utraty pamięci wydarzeń bieżących. Oznacza to, iż pacjenci dotknięci amnezją dysocjacyjną nie pamiętają zwykle sytuacji sprzed kilku godzin, a nawet dni. Ponadto, niniejszy rodzaj amnezji może dotyczyć niepamięci zdarzeń traumatycznych. W świetle teorii Pierre’a Janeta, możemy wyróżnić kilka rodzajów amnezji psychogennej:

• Amnezję zlokalizowaną;

• Amnezję wybiórczą;

• Amnezję uogólnioną;

• Amnezję uporządkowaną; oraz

• Amnezję ciągłą.

Pojęcie amnezji zlokalizowanej odnosi się do niepamięci zdarzeń dotyczących określonego przedziału czasowego (zazwyczaj kilku godzin przed wystąpieniem sytuacji o dużym natężeniu stresu). Amnezja wybiórcza określa zjawisko niepamięci niektórych elementów dotyczących zdarzenia traumatycznego. W psychologii są one określane mianem „jądra patogennego”. Amnezja uporządkowana dotyczy natomiast niepamięci określonych kategorii zdarzeń i informacji. Na przykład, wydarzeń z czasów szkolnych. Amnezja uogólniona charakteryzuje z kolei objęcie niepamięcią całego życia danej jednostki. Nawet informacji dotyczących jego własnej tożsamości. Pojęcie amnezji ciągłej dotyczy problemów z przypominaniem sobie zdarzeń, które wydarzyły się po przeżyciu sytuacji traumatycznej, aż do dnia obecnego. W praktyce klinicznej, ostatnie z dwóch wymienionych typów amnezji dysocjacyjnej rozpoznawane są niezwykle rzadko.

W 2006 roku, Paul C. Dell (amerykański psychoterapeuta) wyróżnił 10 najważniejszych przejawów amnezji u pacjentów z dysocjacyjnym zaburzeniem tożsamości.

Po pierwsze: gubienie czasu – odnoszące się do niepamięci całości lub tylko fragmentów dnia;

Po drugie: fuga dysocjacyjna – opisująca celowe podróżowanie pokryte niepamięcią;

Po trzecie: próby uzyskiwania informacji od innych na temat wykonywanych przez siebie działań, których się nie pamięta;

Po czwarte: czasowa utrata pamięci odnoszącej się do dobrze znanych faktów lub procedur wykonawczych;

Po piąte: znajdowanie wśród swoich rzeczy nowych przedmiotów;

Po szóste: niepamięć dotycząca wydarzeń z okresu dzieciństwa;

Po siódme: niepamięć dotycząca informacji na temat własnej tożsamości;

Po ósme: niepamięć dotycząca osób, które deklarują znajomość z jednostką dotkniętą zaburzeniem;

Po dziewiąte: orientowanie się, że wśród rzeczy brakuje dużej liczby przedmiotów i związana z tym niemożność wyjaśnienia ich nieobecności;

Po dziesiąte: odnajdywanie dowodów własnej aktywności, która została pokryta niepamięcią. Na przykład, odnajdywanie zakupów lub rachunków z restauracji.

Podczas stawiania rozpoznania amnezji dysocjacyjnej, niezwykle ważne jest dokonanie diagnozy różnicowej. Powyższe objawy mogą być związane z występowaniem określonych zaburzeń osobowości.

Amnezja dziecięca – dlaczego dotyczy każdego z nas?

Amnezja dziecięca po raz pierwszy opisana została przez Zygmunta Freuda (austriackiego neurologa, ojca psychoanalizy). Dotyczy ona niepamięci zdarzeń z pierwszych 3-4 lat życia człowieka. Bez względu na wiek, płeć, czy poziom inteligencji, amnezji dziecięcej doświadcza każdy z nas. Niemniej jednak, badania naukowe wskazują na fakt, iż kobiety są w stanie przywołać pierwsze wspomnienia z okresu, gdy miały 3,6 lat, natomiast mężczyźni z okresu, gdy osiągnęli wiek 3,8 lat. Co ciekawe, zjawisko amnezji dziecięcej pokryte jest paradoksem. Po pierwsze, z uwagi na fakt, iż to właśnie doświadczenia wczesnodziecięce wpływają na kształtowanie się osobowości człowieka. Po drugie, doświadczenia z pierwszych 3 lat życia człowieka wywierają ogromny wpływ na nasze funkcjonowanie w życiu dorosłym.

Jakie są możliwe przyczyny amnezji dziecięcej?

Hipotezy dotyczące powstawania niniejszego zjawiska są niezwykle zróżnicowane. Zgodnie a podejściem psychoanalitycznym, zjawisko amnezji dziecięcej wyjaśnia mechanizm represji. Zygmunt Freud uważał, że zdarzenia z pierwszych 3-4 lat życia człowieka stanowią zbyt duże zagrożenie, aby przedostać się do naszej świadomości. Twierdził on, że emocje wczesno dziecięce związane są przede wszystkim z pragnieniami o charakterze seksualnym oraz z agresją.

Hipoteza neurofizjologiczna zakłada jednak, że za powstawanie amnezji dziecięcej odpowiedzialna jest niedojrzałość systemu nerwowego. W momencie narodzin, struktury mózgu odpowiedzialne za zapamiętywanie nie są jeszcze w pełni rozwinięte. W tym przypadku, szczególną uwagę należy zwrócić na hipokamp. Niniejszy element układu limbicznego pełni główną rolę w tworzeniu trwałych śladów pamięciowych. Ponadto, neurolodzy zwracają uwagę na związek mielinizacji włókien nerwowych z rozwojem pamięci o charakterze długotrwałym. Dlatego też, zgodnie z hipotezą neurofizjologiczną, doświadczenia wczesnodziecięce nie są w ogóle rejestrowane lub ich ślady pamięciowe odznaczają się istotną nietrwałością.

Jak rozpoznać przyczynę amnezji?

Właściwe rozpoznanie przyczyny i rodzaju amnezji stawia przed diagnostami ogromne wyzwanie. Nawet w przypadku urazu głowy, nie możemy mieć pewności, czy jej przyczyna jest czysto organiczna. Dlatego też, podczas procesu diagnostycznego niezbędne jest przeprowadzenie szeregu badań specjalistycznych. W tym obrazowych badań mózgu MRI (rezonansu magnetycznego), TK (tomografii komputerowej) oraz EEG (elektroencefalografii). Ponadto, osoba dokonująca rozpoznania w przebiegu amnezji dysocjacyjnej, powinna podjąć się diagnozy różnicowej. Okazuje się bowiem, iż niektóre objawy niniejszego zjawiska mogą związane być z określonymi zaburzeniami osobowości.

Jak leczyć amnezję dysocjacyjną?

Amnezja dysocjacyjna wywołana przeżyciem traumy, wymaga podjęcia ekstensywnej psychoterapii. Tylko pod opieką wykwalifikowanego psychologa lub psychoterapeuty możliwe staje się zidentyfikowanie przyczyny zaburzenia. Ponadto, dzięki nawiązaniu opartej na zaufaniu relacji terapeutycznej, pacjent jest w stanie przepracować swoje doświadczenia oraz wykształcić dojrzałe mechanizmy adaptacyjne. Leczenie amnezji dysocjacyjnej jest zazwyczaj długotrwałe. Niniejszy proces wymaga pełnego zaangażowania zarówno ze strony terapeuty, jak i samego pacjenta. Dodatkowo, wpływ na osiągnięcie pozytywnych efektów terapeutycznych wywiera wsparcie najbliższych.

Podsumowanie

Amnezja, bez względu na przyczynę, jest zaburzeniem istotnie wpływającym zarówno na życie pacjenta, jak i jego najbliższych. W związku z powyższym, bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej opieki psychologicznej na każdym z etapów choroby. Należy również pamiętać, że niezbędne dla osiągnięcia sukcesu terapeutycznego jest rozpoznanie etiologii zaburzenia. Diagnoza powinna być przeprowadzona w sposób holistyczny. Dlatego też, w przypadku pacjenta wykazującego objawy amnezji, niezbędne jest wykonanie badań obrazowych mózgu, jak i pogłębionego wywiadu psychologicznego. Natomiast sam proces leczenia musi dostosowany być zarówno do rodzaju amnezji, jak i przyczyn ją wywołujących.

Bilbliografia

1. Ackerman, B. P. (1985). Children’s retrieval deficit. W: C. J. Brainerd, M. Pressley (red.), Basic processes in memory development. Progress in cognitive development research (s. 1-46). New York: Springer Verlag;

2. Bauer, P. J. (1997). Development of memory in early childhood. W: N. Cowan (red.), The development of memory in childhood (s. 83-111). Hove East, Sussex: Psychology Press;

3. Dell, P. (2006). A new model of dissociative identity disorder. Psychiatric Clinics;

4. Fivush, R. (1997). Event memory in early childhood. W: N. Cowan (red.), The development of memory in childhood (s. 139-161). Hove East, Sussex: Psychology Press

5. Goldenberg G. Transient global amnesia. W: Baddeley AD, Kopelman MD, Wilson BA (red.). The handbook of memory disorders. 2nd ed. John Wiley& Sons. The Atruim, Southern Gate, Chichester, England, 2002;

6. Kopelman MD. Psychogenic amnesia. W: Baddeley AD, Kopelman MD, Wilson BA (red.). The handbook of memory disorders. 2nd ed. John Wiley& Sons. The Atruim, Southern Gate, Chichester, England, 2002;

7. Nelson, K. (1993). Explaining the emergence of autobiographical memory in early childhood. W: A. F. Collins;

8. Steele, K., Boon, S., van der Hart, O. (2016). Treating trauma-related dissociation. A practical, integrative approach. New York, NY, USA: W.W. Norton & Company;

9. West, T. A., Bauer, P. J. (1999). Assumptions of infantile amnesia. Are there differences between early and later memories Memory, 3, 257-278.